كليدواژه :
فتحعلي شاه قاجار , پيكرنگاري درباري , پارچه , طرح , نقش
چكيده فارسي :
هم‌گام با پيكرنگاري درباري كه در نيمه نخست قاجار، پويا بود و در دوره دوم با رواج طبيعت‌نگاري از رونق افتاد، نساجي سنتي چنين مسيري پيمود و به‌رغم شكوفايي در ابتداي كار، در زمان پادشاهان ميانه اين سلسله با ورود پارچه‌هاي صنعتي، جايگزيني بيشتري يافت. به‌واقع در نيمه نخست اين حكومت هم‌زمان با فرمانروايي فتحعلي‌شاه، هنوز اين هنر از نفس نيفتاده و هم‌چون نقاشي اين عصر، با آميختگي هنر داخلي و خارجي، پيشتاز ميدان رقابت بود. براي رهگيري طرح و نقش پارچه‌هاي آن روزگار، مقاله حاضر به‌دنبال اين پرسش است: «چگونه مي‌توان با مطالعه در پيكرنگاري‌هاي عصر فتحعلي‌شاه قاجار، نسبت به شناسايي طرح و نقش پارچه‌هاي رايج در آن دوره اقدام كرد؟». هدف مقاله آن است كه به شيوه تحليلي_تاريخي و با بررسي هفده مورد از پيكرنگاري‌هاي آن روزگار، نقش و طرح پارچه‌هاي متداول را بر اساس اصول هنرهاي سنتي ايران شناسايي كند. البته مسلما به جهت بستر اصلي اين پژوهش و جستجو در هنر پيكرنگار، طرح و نقش پارچه‌هاي انواع تن‌پوش، بيشتر از ديگر گونه‌هاي كاربردي مورد ريزبيني واقع مي‌شوند. نتيجه مطالعه نشان مي‌دهد افزون بر پارچه‌هاي بدون طرح و نقش، بيشتر منسوجات آن عصر از طرح‌هاي واگيره‌اي، انواع قابي، محرمات و افشان بهره مي‌گرفتند كه معمولا با نقوش گياهي آرايه‌بندي مي‌شد. در اين بين، طرح‌هاي افشان و محرمات در طبقه عامه كاربرد بيشتري داشت؛ طرح افشان تقريبا با پوشاك زنانه و مصارف خانگي تعريف مي‌گشت و محرمات، پوشش معمول خدمه دربار بود. به عكس، انواع منسوج بدون طرح بيشتر در پوشش خاندان سلطنتي مجال ظهور مي‌‌يافت و گاه با حاشيه‌دوزي محرمات زينت مي‌شد. طرح‌هاي واگيره‌اي و انواع قابي نيز با گستردگي بسيار، احتمالا در پوشش زن و مرد اقشار گوناگون جامعه مورداستفاده قرار مي‌گرفت.
چكيده لاتين :
The traditional textile art has passed a path along with the royal figurative paintings of the court, which was dynamic in the first period of the Qajar era, and it went out of progress in the second period, because of the flourishing of naturalism. Despite the boom at the beginning, the traditional textiles found many substitutes with the arrival of industrial fabrics in the middle of the mentioned era. While in the first half of this dynasty concurrent with Fathali Shah’s rule, this art had not been waned, and just like the art of painting in this era, it was leading the competition with the combination of both domestic and foreign arts. The present paper sought to answer this question: How can we try to recognize the design and motif of the common textile of that time by studying the royal figurative Paintings of the reign of Fathali Shah Qajar? The purpose of this article is to identify the design and motif of the common textiles of that time based on the principles of the Iranian traditional arts by the analytical – historical method and by examining seventeen royal figurative paintings of that era. Certainly, because of the fact that the main focus of this research is on the figurative arts, it must be said that the design and motif of the textiles of clothes attract more attention than other applications of textiles. However, the results of this study suggest that in addition to textiles with no design and motif, most of the textiles of that era used the designs of Vagire, Ghabi, Moharamat, and Afshan that were usually decorated with the plant patterns. Among the mentioned designs, the designs of Afshan and Moharamat were more popular among the common people. Afshan design was defined by being used for women clothes and household uses and Moharamat design was the prevalent design in the clothes of the royal servants. On the contrary, various types of textiles without any further design appeared in the wardrobes of the royal family and they were sometimes decorated with Moharamat trimming. Moharamat and Ghabi designs were also widely used in the clothes of men and women of different classes of the society
