تحليل محرميت در خانه هاي سنتي بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردي: خانه هاي تك حياط در اقليم گرم و خشك)

A comparison of Visual privacy based on mass and space ratio

همنشيني توده و فضا، جزء جدايي ناپذير معماري ايراني است. در معماري مسكوني ايران بنا به ضرورت و نياز، درجات مختلفي از همنشيني اين دو عنصر ديده مي­شود كه نتيجه آن ظهور خانه ­هاي چهار طرفه، سه طرفه، دو طرفه و يك طرف ساخت است. در هركدام از اين الگوها، نحوه پيكره­ بندي فضا متفاوت بوده و لذا ساختارهاي متفاوتي از فضا در آنها شكل گرفته است. بنابراين الگوهاي متفاوتي از محرميت در اين فضاها به وجود آمده كه پژوهش حاضر در پي بررسي اين موضوع است. محرميت در اين پژوهش در قالب سه مفهوم درونگرايي، سلسله مراتب دسترسي و عرصه ­بندي فضايي تعريف شده، كه هر كدام از اين مفاهيم با استفاده از شاخص­هايي در زمينه تئوري نحو فضا مورد تحليل قرار گرفته­اند. اين شاخص­ها شامل چهار شاخص همپيوندي، ارتباط، عمق و دسترسي بصري است كه دو شاخص اول با استفاده از روابط رياضي نحوِ فضا و دو شاخص دوم با استفاده از نرم­افزار Depthmap مورد تحليل قرار گرفته است. نمونه­ هاي موردي در اين تحقيق 12 خانه سنتي تك حياط، در سه شهر كرمان، اصفهان و كاشان هستند كه بسته به نسبت توده به فضا، از هر الگو سه نمونه انتخاب شده است. تحقيق از نوع تركيبي كمي و كيفي است؛ به اين معني كه در بعد كمي، هر كدام از شاخص­هاي نحوي در ارتباط با خانه­ هاي مورد نظر و با استفاده از ابزارهاي تحقيق (روابط رياضي و نرم افزار) مورد تحليل قرار گرفت و در بعد كيفي، به تحليل شاخص ­هاي تعريف كننده محرميت در ارتباط با نسبت توده به فضا در خانه ­هاي مورد نظر پرداخته شد. نتايج تحقيق حاكي از آن بود كه اگرچه اصل محرميت به عنوان يك اصل ، همواره در معماري خانه ­هاي ايراني مورد توجه سازندگان قرار داشته، اما با اين حال با افزايش نسبت توده به فضا در الگوي خانه­ هاي حياط مركزي، نمود اين اصل نيز بيشتر صورت گرفته است.

The combination of mass and open space is an integral part of any architectural space. However, it was addressed differently for different building types. Different levels of this combination is used in Iranian residential architecture based on necessity and need. Based on prior categorizations, we split Iranian traditional houses with one courtyard into four categories: houses which contain mass all around the courtyard, houses which contain mass on three sides of courtyard, houses which contain mass on two sides of courtyard, and houses which contain mass on only one side of courtyard. Given the fact that there was no prior studies on quantity and quality of privacy of such types in literature, we analyzed the spatial structure of these categories from privacy perspective. Our main purpose was to investigate influences of house configuration on private and public areas to provide visual privacy. A quantitative method and a descriptive data analysis were used in this research. Also we used the space syntax technique and other graphical analysis tools to help understanding the arrangement of Iranian house. Results showed that privacy, as one of the basic principles in Iranian – Islamic culture, was established in all types; however, there were some differences in its quantity and quality between different types of houses. In houses with higher levels of mass to open space ratio, the degree of privacy was increased and with lower levels it was decreased. There are different techniques to investigate different types, among which the interconnection techniques, depth, circularity, hierarchy, the angle of view, and appropriate location for space are often used