ارزيابي چرخه حيات در بوم¬نظام¬هاي توليد گندم (Triticum aestivum L.) ايران: 2 مقايسه مكاني در سطح كشور

ارزيابي چرخه حيات (LCA) روش معتبر و دقيقي براي بررسي و مقايسه پيامدهاي محيطي ناشي از فعاليت¬هاي انسان و از جمله روش¬هاي مختلف مديريت در بوم¬نظام¬هاي زراعي مي‌باشد كه تعميم نتايج آن به مقياس ملي اطلاعات مفيدي را در مورد اثرات محيطي فعاليت¬هاي زراعي فراهم ميسازد. در اين پژوهش نتايج اجراي LCA براي بوم¬نظام¬هاي كم، متوسط و پر نهاده توليد گندم كشور كه قبلاً انجام شده بود جهت مقايسه اثرات محيطي بين 14 استان مورد استفاده قرار گرفت. به اين منظور براي هر استان سطح زير كشت گندم در سه نظام با سطوح مختلف مصرف نهاده تعيين شد و سپس بر اساس عملكرد هر نظام و سهم آن از سطح زير كشت، پيامدهاي محيطي هفت گروه تأثير با استفاده از تغيير مقياس خطي براي هر استان بر آوردشد. نتايج نشان داد كه كارايي استفاده از زمين در استان‌هاي كشور بسيار متفاوت است. به¬طوري¬كه استان خوزستان كه 18 درصد از گندم كشور را توليد مي¬كند داراي پايين¬ترين كارايي استفاده از زمين بود و در اين استان براي توليد يك تن گندم به 4271 مترمربع زمين نياز است، در حالي¬كه اين مقدار در استان تهران 2049 مترمربع مي‌باشد. در واحد كاركردي هكتار، بيشترين پتانسيل گرمايش جهاني و سميت اكولوژيكي مربوط به استان تهران بود كه در آن نظام¬هاي پر¬نهاده بيشترين سهم را در سطح زير كشت گندم دارند. در واحد كاركردي تن دانه، استان‌هاي همدان و خوزستان به¬ترتيب داراي كمترين و بيشترين پتانسيل گرمايش بودند. گروه¬بندي استان¬ها با روش تجزيه به مؤلفه¬هاي اصلي (PCA) نشان داد كه تفاوت بين استان¬ها علاوه بر عملكرد گندم تابع توزيع نظام¬هاي كم، متوسط و پر¬نهاده در كل سطح زير كشت استان¬ها نيز مي‌باشد. مقايسه استان¬ها بر اساس نوعي شاخص نرمال شده محيطي كه معياري از مجموع هفت گروه تأثير بود، نيز نتايج حاصل از PCA را تأييد كرد. بر اساس يافته¬هاي اين تحقيق توليد يك تن گندم در استان همدان داراي كمترين اثرات محيطي در بين 14 استان تحت بررسي مي‌باشد و در مقابل استان خوزستان براي توليد هر تن گندم بيشترين پيامدهاي محيطي را به جا مي گذارد. در بوم‌نظام‌هاي گندم كشور كه با مصرف زياد نهاده مديريت مي¬شوند، افزايش عملكرد به بالاتر از چهار تن در هكتار باعث افزايش شديد اثرات محيطي در هكتار شده، ولي عملكرد اضافي ناشي از مصرف نهاده‌ها به اندازه‌اي نيست كه اين اثرات را به ازاي تن دانه گندم كاهش دهد. بنابراين، با وضعيت فعلي كارايي استفاده از نهاده‌ها در توليد گندم، افزايش عملكرد از طريق فشرده‌سازي (مصرف نهاده بيشتر) راه¬حل مطمئني نبوده و پيامدهاي محيطي جدي به‌همراه خواهد داشت.