كارايي بوم‌شناختي اقتصادي توليد يونجه (Medicago sativa L.) و ذرت علوفه‌اي (Zea mays L.): دشت مراغه– بناب، استان آذربايجان شرقي

استفاده بهينه از منابع و نهاده‌ها يكي از اولين و اساسي‌ترين اهداف توسعه كشاورزي پايدار است. در پژوهش حاضر، پايداري بوم‌نظام‌هاي زراعي يونجه (Medicago sativa L.) و ذرت علوفه‌اي (Zea mays L.) دشت مراغه– بناب استان آذربايجان‌شرقي در سال 13941393 مورد ارزيابي قرار گرفت. بدين منظور، اطلاعات مورد نياز تحقيق با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه حضوري با 110 كشاورز به دست آمد. نتايج نشان داد كه كل انرژي ورودي، خروجي و انرژي خالص در بوم‌نظام‌هاي يونجه (به ترتيب 48151، 432920 و 384768 مگاژول در هكتار) بيشتر از ذرت علوفه‌اي (به ترتيب 35557 ، 217350 و 181792 مگاژول در هكتار) بود. همچنين، شاخص‌هاي كارايي مصرف انرژي و انرژي مخصوص در يونجه (به ترتيب 9 و 8/15 مگاژول بر كيلوگرم) مقادير بالاتري از ذرت علوفه‌اي (به ترتيب 1/6 و 1/4 مگاژول بر كيلوگرم) را نشان داد. از نظر شاخص‌هاي اقتصادي، علي‌رغم پايين بودن هزينه كل توليد در ذرت علوفه‌اي (1089 دلار در هكتار)، بيشترين ارزش ناخالص توليدي (6447 دلار در هكتار) و سود خالص (4193 دلار در هكتار) براي يونجه محاسبه گرديد. مقايسه بوم‌نظام‌ها نشان داد كه در واحد سطح، توليد يونجه در مقايسه با ذرت علوفه‌اي اثر بيشتري بر گرمايش جهاني داشته و نيز اثرات محيط زيستي بيشتري را ناشي از مصرف آفت‌كش‌ها بر جاي مي‌گذارد. با اين وجود، از نظر شاخص كارايي اكولوژيك، ارزش ناخالص محصول يونجه به ازاي اثر محيط زيستي ايجاد شده (75/1 دلار بر كيلوگرم CO2 در هكتار و 3/35 دلار بر eq.) بيشتر از ذرت علوفه‌اي (5/1 دلار بر كيلوگرم CO2 در هكتار و 26 دلار بر eq.) به دست آمد. به عبارتي، اثرات محيط زيستي ناشي از توليد يونجه در واحد سطح بيشتر از ذرت علوفه‌اي و به ازاي ارزش محصول توليدي كمتر از ذرت علوفه‌اي مي‌باشد. شاخص‌هاي بهره‌وري زمين، بهره‌وري اقتصادي زمين، بهره‌وري آب آبياري، بهره‌وري اقتصادي آب آبياري و كارايي استفاده از كودهاي نيتروژن، فسفر و پتاسيم به ترتيب براي يونجه 140 كيلوگرم در هكتار در روز، 5/21 دلار در هكتار در روز، 1/4 كيلوگرم در متر مكعب، 63/0 دلار در متر مكعب، 335 كيلوگرم در كيلوگرم، 1191 كيلوگرم در كيلوگرم و 1826 كيلوگرم در كيلوگرم و براي ذرت علوفه‌اي 583 كيلوگرم در هكتار در روز، 9/22 دلار در هكتار در روز، 8 كيلوگرم در متر مكعب، 31/0 دلار در متر مكعب، 565 كيلوگرم در كيلوگرم، 3553 كيلوگرم در كيلوگرم و 65525 كيلوگرم در كيلوگرم به دست آمد. به طور كلي، نتايج نشان داد كه توليد يونجه علي‌رغم مصرف انرژي بيشتر و اثرات محيط زيستي بالا در واحد سطح، از نظر اقتصادي بر توليد ذرت علوفه‌اي برتري دارد.