اثر رژيم¬هاي آبياري بر عملكرد، اجزاء عملكرد و خصوصيات كيفي اسانس اكوتيپ¬هاي زيره سبز (Cuminum Cyminum L.) در شرايط آب و هوايي افغانستان

زيره سبز (Cuminum cyminum L.) يكي از مهم­ترين و اقتصادي­ترين گياهان دارويي است كه كشت و كار آن مي­تواند به ويژه در مناطق خشك و نيمه­خشك در شرايط كم­آبي حائز اهميت باشد. به منظور بررسي و تعيين بهترين زمان آبياري و انتخاب توده­هاي مناسب زيره سبز در منطقه هرات افغانستان، آزمايشي به صورت كرت­هاي خرد شده در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در سال 1388 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه هرات انجام شد. چهار رژيم آبياري شامل ديم (1W)، بعد از ساقه رفتن (2W)، اوايل گلدهي (3W) و اوايل دانه‌بندي (4W) به عنوان عامل اصلي و توده­هاي بذر راجستان هند (1V)، بادغيس افغانستان (2V) و كاشمر ايران (3V) به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شدند. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد چتر در گياه، تعداد دانه در چتر، تعداد ساقه فرعي، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، شاخص برداشت و صفات كيفي شامل مواد مؤثره موجود در اسانس زيره سبز بودند. نتايج نشان داد كه اثر ساده و متقابل زمان آبياري و توده بر عملكرد و حجم اسانس، عملكرد بذر، وزن هزار دانه، تعداد دانه در چتر، تعداد ساقه فرعي، شاخص برداشت، درصد كومين آلدئيد و پاراسيمن معني­دار بود. بالاترين مقدار براي آبياري در اوايل گلدهي و توده هندي مشاهده شد، اما بيشترين تعداد ساقه فرعي از توده افغانستان بدست آمد. بالاترين درصد شاخص برداشت و تعداد ساقه­هاي فرعي به ترتيب براي آبياري در اوايل دانه‌بندي و ديم بدست آمد. بيشترين ميزان كومين آلدئيد از توده­هاي ايراني و افغانستاني به ترتيب با 35/27 % و 73/25% و بيشترين مقدار پارا اسيمن (81/25%) از اثر متقابل توده هندي با تيمار آبياري اوايل دانه‌بندي بدست آمد. طبق نتايج توده هندي +آبياري در اوايل گلدهي براي شرايط آب و هوايي هرات افغانستان توصيه مي­گردد.