بررسي اثر تغيير اقليم بر فراواني وقوع رخدادهاي نامطلوب آب و هوايي طي دوره رشد محصول گندم (مطالعه موردي: مناطق عمده توليد گندم ديم (Triticum aestivum L.) در ايران)

يكي از پيامد هاي تغيير اقليم افزايش ريسك وقوع رخداد هاي وخيم اقليمي است كه باعث اختلال در توليد مواد غذايي خواهند شد و انتظار مي رود فراواني آنها در جهان افزايش يابد. تغيير اقليم بر محيط توليد محصولات زراعي ازجمله مناطق عمده توليد گندم ديم (Triticum aestivum L.) در ايران (استان هاي اردبيل، كردستان، كرمانشاه ،گلستان، همدان و زنجان) اثرگذار خواهد بود و مي تواند در اين مناطق امنيّت غذايي را با خطر مواجه سازد. احتمال وقوع پديده هاي نامطلوب اقليمي تأثيرگذار بر عملكرد محصول طي مراحل مختلف رشد و نمو براي سه رقم زود رس، ديررس و ميان رس تعيين شد. براي تعريف پديده هاي نامطلوب از شاخص هاي اگروكليمايي (13 شاخص) در مقياس روزانه كه بر مبناي خروجي مجموعه مدل هاي به روز CMIP5 و سناريوهاي انتشار RCP8.5 و RCP2.6 است، استفاده شد. خروجي روزانه هفت مدل GCM انتخابيِ متناسب با منطقه براي دو دوره زماني 2045-2065 و 2080-2100 با روش تصحيح خطاي نگاشت هم فاصله تابع توزيع تجمعي EDCDFm تصحيح و سپس بكار گيري شد. بيشترين افزايش دماي متوسط طي دوره رشد مربوط به سناريوي RCP8.5 در دوره 2080-2100 و رقم ديررس به مقدار 3.1 درجه سانتي گراد خواهد بود. تاريخ مناسب كاشت براي تمام سناريوها در آينده نسب به دوره پايه ديرتر رخ داده و به اواخر پاييز منتقل مي شود. به علت افزايش متوسط دما طي دوره رشد مراحل گل دهي و رسيدن زودتر رخ داده و درنتيجه متوسط طول دوره رشد براي تمام سناريوها در مقايسه با دوره پايه كوتاه تر مي شود. متوسط مجموع تبخير و تعرق محصول (ETc) طي دوره رشد در اكثر ايستگاه ها كاهش مي يابد. با توجه به مطلوب تر شدن كاهش نسبي عملكرد (YD) و تابش خورشيدي مؤثر طي دوره رشد براي اكثر ايستگاه ها مي توان گفت كه اين شاخص هاي عملكردي محصول نسبت به دوره پايه بهبود مي يابند. اما آنچه در اين ميان نامطلوب به نظر مي آيد افزايش فراواني وقوع پديده هاي نامطلوب نسبت به دوره پايه است و نكته نگران كننده تر افزايش احتمال وقوع حداقل يك، دو و سه پديده نامطلوب طي دوره رشد است كه مي تواند شرايط اقليمي را به ضرر توليد گندم تغيير دهد. انتخاب يك رقم زودرس جهت كاشت در آينده در مقايسه با رقم هاي ديررس و ميان رس، رقم مناسب تري خواهد بود و مي تواند شرايط اقليمي آينده را به نفع توليد گندم ديم در اكثر مناطق به ويژه مناطق سردسير تغيير دهد.