مطالعه و شناخت نقوش جاندار بر روي سفالينه هاي نيشابور (در قرن سوم و چهارم ه .ق)

Review and Cognition of Animal Patterns on Earthenware’s of Naishabaur (Third and Fourth Centuries

نقش ­مايه ­ها در هنر سفالگري حامل مفاهيم و مضاميني است، كه تجلي­گر جهان­ بيني جوامع بشري به شمار مي‌آيند؛ نقوشي كه بر سفال نقش مي‌بندد، بيانگر ميراثي است كه در آن بستر به وجود آمده­ اند. تحقيق پيش رو، به بررسي و تحليل نقوش جاندار برروي سفالين ه­هاي نيشابور در دوره سامانيان مي­پردازد؛ كه جزو زيباترين و اسرارآميزترين نقوش سفالينه ­هاي اسلامي محسوب مي شوند. اهداف اين پژوهش عبارتند از: شناخت مفاهيم و مضامين آن­ها و مشخص كردن عواملي كه در نقش كردن نقوش جاندار برروي سفالينه­ هاي دوران مزبور دخيل بوده اند. لازم به ذكر است كه تاكنون در رابطه با اين نقش مايه ­ها در هنر سفالگري اسلامي، نظريه ­هاي گوناگون مطرح شده­است؛ اما اغلب آن­ها مصاديق مستدل و مستندي را در اين زمينه ارائه نكرده‌اند. بديهي است كه اطلاعات مستخرج از نمونه­هاي به‌كار رفته در سفالگري نيشابور در دوران ساماني، مي­تواند تا حدود زيادي راهگشاي بسياري از ابهامات موجود در اين زمينه و شناخت هرچه بيش‌تر نقوش جاندار بر روي اين سفالينه­ ها باشد. از همين رو مي‌كوشيم، ابعاد مختلف مفهومي و محتوايي و نمادين­ نقش­ مايه­ هاي مزبور را به‌صورت مستند، با روش پژوهشي توصيفي – تحليلي، و تكيه بر روش كتابخانه‌اي مورد بحث و تحليل قرار دهيم. بنابر مهم­ترين يافته ­هاي تحقيق، عامل واحدي را نمي­توان به‌عنوان تنها عامل نقش كردن نقوش جاندار بر سفالينه­ هاي نيشابور ذكر كرد؛ بلكه مجموعه ­اي از عوامل و منابع شناخته و ناشناخته در نقش­كردن آن­ها دخيل بوده ا كه از مهم­ترين منابع شناخته شده آن­ها، رواج و رونق ادبيات و فرهنگ ايران­زمين در دوره ساماني، علاقه خاندان پادشاهي ساماني به فرهنگ و هنر و اساطير ايران ­باستان و ابداعات هنرمندان طراح سفال از محيط و طبيعت اطراف خود مي­باشد. گردآوري اطلاعات نيز، از طريق كتابخانه‌اي، منابع مكتوب، تصويري و الكترونيكي صورت گرفته است.

Patterns in pottery art contain some concepts and themes which represent the world view of human communities; the patterns designed on the earthenware represent the heritage in which they are created. The fallowing paper surveys and analyses the animal patterns on Naishabours earthenware during the Samanid dynasty which are considered to be some of the most beautiful and the most mysterious Islamic earthenware patterns. The present paper aims to understand their concepts and themes and determine the factors which effect the choice of selecting those animals’ patterns for the earthenware of the mentioned eras. It should be mentioned that different theories have been presented about these patterns in Islamic pottery art, although most of them have not presented reasonable and documented proofs. It is obvious that the information extracted from Samanid Era samples which have been used in Naishabour’s pottery can open the way to clear up ambiguities in a large extent and create a deeper understanding of animal patterns on this earthenware. Therefore, we try to discuss and analyze different conceptual, thematic and symbolic dimensions of the mentioned patterns based on existing documents. The research method is descriptive analysis which is based on library study. Based on the most important findings of this paper, we cannot determine a single factor as the only reason of designing the animal patterns on the Naishabour’s earthenware, but a set of factors and known and unknown sources were involved in their design. Among the most important known sources are, prevailing and prosperity of Iranian literature and culture in Samanid era, the interest of Samanid dynasty to ancient Iranians culture, art and myth and inventions of earthenware designers. The data has been collected from library sources, written documents, pictures and electronic sources.