پژوهشي در اختلاف پوشش الهه آناهيتا در نقوش‌برجسته نقش رستم و طاق بستان

A Study of Differences in Costume of the Goddess Anahita in Naqsh-e Rostam and Taq-e Bustan Relives

نقش­ برجسته يكي از مصاديق جاودانه نمودن صحنه تاج­گذاري در دوره ساساني بود كه، باعث ايجاد چندين نقش از اين دست شده است. پادشاهان ساساني، صحنه­ هاي نقش­ برجسته زيادي ايجاد كردند. اين نقوش، بازگو كننده اعتقادات مذهبي و انديشه­ هاي سياسي پادشاهان ساساني در مدت بالغ بر چهار قرن بود. الهه آناهيتا، جزوي از اين باور اعتقادي به شمار مي­رفت كه از زمان نرسي، تصويرسازي آن بر نقوش­ برجسته آغاز گرديد. هدف پژوهش حاضر، بررسي نحوه نگرش هنرمندان ساساني به وضعيت محيطي در زمينه­ ايجاد نقوش­برجسته مي­ باشد؛ به صورت مطالعه موردي، به نحوه پوشش آناهيتا در دو نقش مي­ پردازيم. اقليم، يكي از تاثيرگذارترين عوامل در نحوه ارائه پوشش در نقوش ­برجسته آناهيتا در نقش رستم و طاق­بستان بوده است. در طاق ­بستان، آناهيتا پوشاك گرم متناسب با آب و هواي سرد كرمانشاه دارد؛ حال آن‌كه، لباس نازك و چسبان اين الهه در نقش ­رستم، احتمالاً در كنار ساير عوامل مذهبي، از محيط نسبتاً گرم منطقه فارس حكايت دارد. باورهاي مذهبي و توصيفات متون زرتشتي نيز در كنار عوامل محيطي از جمله اقليم، بر نحوه ارائه پوشاك آناهيتا در نقوش ­برجسته را نبايد از نظر دور داشت. حجار و كارفرمايان ساساني نقوش­برجسته ياد شده، خود را ملزم به رعايت توصيفات اوستا از پوشاك و ظاهر آناهيتا دانسته ­اند. در مقاله پيش­رو، در پي پاسخ‌گويي به اين پرسش هستيم كه، تفاوت پوشش الهه آناهيتا، در دو مكان نقش رستم و طاق بستان چه دليلي داشته است؟ فرضيه متناظر با اين پرسش نيز چنين است كه، مهم‌ترين دليل تفاوت در پوشش الهه آناهيتا، تفاوت در اقليم و توجه بانيان امر به رعايت شعائر مذهبي وابسته به اين الهه بوده است.

Rock relief was one of the best method to immortalize the Coronation in Sassanid Era which has resulted in a number of noticeable relives. Sassanid monarchs created many rock relives. These patterns represented the Religious beliefs and Political thought of Sassanid monarchs throughout four centuries. The Goddess Anahita was a part of this religious belief and depicting her on rock relief started from Narseh era. Present paper’s main goal is to study the view of Sassanid sculptors to the environmental situation in to creation of rock reliefs; and we have case studied Anahita’s costume in two of these reliefs. Climate is one of the most influential factors affecting the presentation of Anahita’s costume in Naqsh-e Rostam and Taq-e Bostan Relives. Anahita was wearing a warm dress that compatible with cold climate in Taq- Bostan which is in Kermanshah province, whiles this goddess wear in very thin and tight dress in Naqsh-e Rostam, which is due to warm and dry climate of Fars province, along with other religious factors. We should not neglect the religious belief and Zoroastrian religious texts descriptions that along with environmental factors such as climate, affect the representation of Anahita’s costume. Sassanid Art patrons and sculpture felt obligated to follow the Avesta’s description of Anahita’s costume and appearance. Present paper is trying to answer the fallowing question: why there are costume differences in goddess Anahita’s appearance in Naghsh-e Rostam and Taq-e Bustan? The hypothesis presented for such question is that, the most important reason of this costume difference in goddess Anahita is due to differences in climate and the patrons attention toward religious beliefs regarding the goddess.