استدلال جدلي ارسطو در نفي متحرك ‌بذاته و ديدگاه‌هاي ابن‌سينا و ابن رشد دربارۀ آن

Aristotle’s Argument against Essential Movement and the Avicenna and Averroes’s Views on It

ارسطو كوشيده است با قياسي غيرمستقيم ثابت كند كه متحرك‌بذاته وجود ندارد. بدين منظور، وي ابتدا جسمي را فرض مي‌كند كه اولاً و بالذات، متحرك است. سپس متذكر مي‌شود كه جسم متحرك اجزايي دارد و در گام بعد، نتيجه مي‌گيرد كه اگر جزئي از اين متحرك‌بذاته ساكن شود، كل آن ساكن مي‌شود. پس از ارسطو، مناقشه‌هايي بر سر اين استدلال درگرفت؛ به‌طوري كه بسياري از انديشه‌ورزان اشكالاتي به آن وارد كردند و عده‌اي نيز از آن دفاع كردند. ابن‌سينا و ابن‌رشد نيز كه از زمرۀ شارحان آثار ارسطو بودند، در صدد برآمدند تا اشكالات استدلال ياد شده را به‌ حداقل برسانند. در اين پژوهش ديدگاه‌هاي اين دو فيلسوف دربارۀ استدلال ارسطو واكاوي مي‌شود و بر مبناي نظام ارسطويي و همچنين معيارهاي عقلي، قوت و ضعف هر يك آزموده مي‌شود. از رهگذر اين بررسي دانسته مي‌شود كه اين دو فيلسوف در عين‌حال كه در پي آن‌اند كه ديدگاه مخالف اين استدلال را بررسند و پاسخي درخور به آن بدهند، نظراتشان تفاوت‌هايي با هم دارد. به‌طور خلاصه بايد گفت ابن‌سينا ابتدا سعي مي‌كند اين استدلال را بازسازي كند؛ اما پس از اينكه اشكالات واردشده بر آن را نقل مي‌كند، ضعف‌هايش را مي‌پذيرد و بر پذيرش بي‌ قيد و شرط آن پافشاري نمي‌كند. از طرف ديگر، ابن‌رشد نه‌تنها مفهوم متحرك‌بذاته را رد نمي‌كند، بلكه با تطبيق آن بر متحرك اول، نظريه‌اي جديد را مطرح مي‌كند.

Aristotle tried to reject the self-mover by indirect argument, so he postulated a physical entity that has a prime and self-movement. Then he reminded that there are parts in every moving body and imagined that if a part in the self-mover body stops, consequently, the whole will stop. The argument was criticized and some Aristotle’s commentators, including Avicenna and Averroes, tried to defend it by reconstructing it through correcting its mistakes and removing its deficiencies. Avicenna initially tried to reconstruct the idea, but after criticizing it, he didn’t insist on its unconditional acceptance. On the other hand, Averroes not only didn’t reject the notion of self-movement, but through applying it to the first-mover, offered a new theory.