حافظۀ جمعي نسل‌ها از جنگ هشت‌سالۀ ايران و عراق

Collective Memory of Generations of the Iran-Iraq War

هدف اصلي اين مقاله بررسي حافظۀ جمعي نسل‌ها از جنگ هشت سالۀ ايران و عراق به‌مثابه يك واقعيت اجتماعي در جامعۀ معاصر ايران است. از آنجا كه نسل، به‌عنوان چارچوب اجتماعي اصلي، خاطرات طيف‌هاي مختلف كنشگران اجتماعي از واقعه جنگ را تحت تأثير قرار مي‌‌دهد، براي مفهوم‌سازي از واقعيت اجتماعي حافظۀ جمعي جنگ، صورت‌بندي‌هاي مختلف و ممكن آن در ميان گروه‌هاي مختلف سني بررسي مي‌‌گردد. در اين راستا، بر مبناي مفاهيم نظري حافظه جمعي، پرسش‌هاي اساسي حول ماهيت و نحوۀ ساخت حافظۀ جمعي نسل‌ها از جنگ مطرح گرديد. جهت پاسخ به اين پرسش‌ها، با اتخاذ روش كيفي، 38 نفر از طريق نمونه‌گيري هدفمند و نظري مورد مصاحبۀ عميق و نيمه‌ساختاريافته قرار گرفتند. داده‌هاي گردآوري‌شده توسط كدگذاري تماتيك در نظريۀ زمينه‌اي تحليل شدند. در نتيجۀ اين تحليل، ساختار موضوعي‌اي به دست آمد كه در آن امكان مقايسه موارد و گروه‌هاي نسلي به بالاترين ميزان لازم براي تحليل و ارزيابي توزيع اجتماعي ديدگاه‌ها نسبت به تجربۀ مشترك از جنگ رسيد. اين ساختار موضوعي متشكل از شانزده مقولۀ اصلي است كه در دامنۀ حوزه‌هاي موضوعي چهارگانۀ تعريف و معناي جنگ، بازنمايي و يادبود جنگ، نگاه به ارزش‌هاي دوران جنگ، و الگوهاي معنادهي و هويت‌بخشي جنگ توزيع شده‌اند. در مجموع يافته‌ها نشان دادند كه هر نسل از دو زيرگروه نسلي تشكيل يافته است كه در هر حوزۀ موضوعي، يادآوري متفاوتي از جنگ دارند. بدين ترتيب در نسل داراي حافظۀ اتوبيوگرافيك، دو زيرگروه نسلي با روايت‌هاي ايده‌آليستيحماسي و نوستالژيك از جنگ و در نسل داراي حافظۀ تاريخي دو زيرگروه نسلي با روايت‌هاي ايدئولوژيك‌ابزاري و انتقادي از جنگ مشاهده مي‌‌شوند.

This study aims to explore the collective memory of generations of the Iran-Iraq war as a social fact in the contemporary Iranian society. Generation, as a social framework, affects a variety of people’s memories of the event of war. Therefore, to conceptualize the collective memory of war we studied the possible configurations of war among different age groups. In this regard, we based the study on theoretical concept of collective memory and raised questions about the essence and construction of collective memory of generations of war. To answer these questions, by adopting a qualitative method, 38 people were interviewed through deep and semi-structured interviews by means of purposeful and theoretical sampling. Collected data were analyzed by the method of thematic coding in the background of grounded theory research. The results of the analysis show that there are different configurations of the collective memory of war among different generations. In addition to the historical context of each generation, the encounters of individuals and groups with the hegemonic order and dominant ideology in society are contribute to the formation of these collective memories.