تغييرات اسانس سرشاخه‌هاي دو گونه بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch و A. millefolium L.) در مراحل مختلف نموي در دره شهدا استان آذربايجان غربي: مطالعه موردي

در پژوهش حاضر، سرشاخه‌هاي دو گونه بومادران  Achillea wilhelmsii C. Koch.و Achillea. millefolium L. در سه مرحله مختلف رويشي، گل‌دهي و ميوه‌دهي از رويشگاه طبيعي آن، منطقه دره شهدا، در استان آذربايجان غربي جمع‌آوري شدند. اسانس‌ها با دستگاه تقطير با آب (طرح كلونجر) استخراج و مواد مؤثر اسانس‌ها با كروماتوگراف گازي (GC) و كروماتوگراف گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) شناسايي شدند. نتايج نشان دادند در زمان‌هاي مختلف برداشت، علاوه‌بر بازده اسانس، كميت و كيفيت مواد مؤثر اسانس‌ها نيز متغير بودند. از همه تركيبات شناسايي‌شده در اسانس گونه A. wilhelmsii، 36 و 16 تركيب به‌ترتيب متعلق به مونوترپن‌ها (69/23 درصد) و سزكوئي‌ترپن‌ها (30/76 درصد) بودند؛ بنابراين مونوترپن‌ها بيشترين سهم را داشتند. در اسانس گونه A. millefolium ، 37 تركيب مونوترپني (56/90 درصد) و 28 تركيب سزكوئي‌ترپني (43/07 درصد) شناسايي شدند. مهم‌ترين تركيبات در اسانس گونه A. millefolium، شامل كامفور، 1-8 سينئول، كامفن و بورنئول بودند كه مقدار 8-1 سينئول در ماه ارديبهشت، كامفن و بورنئول در ماه خرداد و كامفور در ماه تير بيشترين مقدار بودند. بين تركيبات اصلي در اسانس A. wilhelmsii، بيشترين مقدار در مرحله رويشي مربوط به كامفور و كامفن، 1-8 سينئول، بورنئول و 3، 5 هپتا دي ان 2 ال 2، 6 – دي متيل؛ در مرحله ميوه‌دهي مربوط به 1-8 سينئول، بورنئول، بي سيكلوهپتان 2 متانول 6 و 6 دي متيل (ميرتانول) و توجون و در مرحله گل‌دهي مربوط به آلفا لينالول، اسيمنول، كامفور، بورنئول و ميرتانول بودند. نتايج نشان مي‌دهند كميت و كيفيت مواد مؤثر اسانس در گونه‌ها و زمان‌هاي مختلف رشدونمو متفاوتند؛ درنتيجه، عملكردهاي متفاوت دارويي نيز دارند.