پهنه‌بندي و ارزيابي خطر تخريب اراضي با استفاده از روش مدالوس در حوضه سياهپوش استان اردبيل

سابقه و هدف: امروزه تخريب اراضي در نتيجه عوامل مختلفي از قبيل تغييرات اقليمي و بهره‌برداري و مديريت نادرست انسان، به عنوان معضل جدي در بسياري از مناطق خشك، نيمه خشك و خشكِ نيمه‌مرطوب دنيا مطرح مي‌باشد. اين پديده مدتها است كه به عنوان يك مشكل جدي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي در بسياري از كشورها شناخته شده است. براي ارزيابي وضعيت بيابان‌زايي و تهيه نقشه مربوط به آن مدل‌هاي مختلفي ارايه شده است. مناسب‌ترين روش براي بررسي عوامل مؤثر در تخريب اراضي و شدت بيابان‌زايي از نظر متخصصان استفاده از مدل‌هاي ارزيابي بيابان مي‌باشد. مدل ESAs به علت آساني، در دسترس بودن داده‌ها و سازگاري با شاخص‌هاي مؤثرتر در تخريب اراضي و به كار گرفتن ميانگين هندسي به‌جاي ميانگين حسابي، مزاياي بيش‌تري نسبت به ساير مدل‌ها دارد. هدف اين تحقيق پهنه‌بندي و ارزيابي تخريب اراضي در حوضه سياهپوش استان اردبيل با استفاده از مدل مدالوس استاندارد و اصلاح شده مي‌باشد. مواد و روش‌ها: در اين تحقيق، به منظور ارزيابي تخريب اراضي و تهيه نقشه آن در حوضه سياهپوش، از مدل مدالوس استاندارد و اصلاح شده استفاده شد. به اين منظور چهار معيار (كيفيت خاك، اقليم، پوشش گياهي و مديريت و سياست) كه در بيابان‌زايي منطقه موثر بودند، انتخاب گرديد. براي هر كدام از معيارها در مدل مدالوس شاخص‌هايي تعريف شده است. لايه‌هاي اطلاعاتي شاخص‌هاي مربوط به هر يك از معيارها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي تهيه شد. اين اطلاعات بر اساس روش مدالوس امتيازدهي شده و از ميانگين هندسي شاخص‌هاي هر يك از معيارها، نقشه نهايي وضعيت هر معيار تهيه و از ميانگين هندسي معيارها، نقشه حساسيت به بيابان‌زايي منطقه تهيه گرديد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه دو معيار كيفيت مديريت و كيفيت اقليم به‌ترتيب با متوسط وزني 1.91 و 1.62 بيش‌ترين تاثير را بيابان‌زايي منطقه داشته‌اند. معيار كيفيت خاك با متوسط وزني 1.39، در كلاس متوسط و معيار كيفيت پوشش گياهي با متوسط وزني 1.41، در كلاس با كيفيت بالا قرار دارد. از اين‌رو، مناسب‌ترين معيار، كيفيت پوشش گياهي مي‌باشد. ميزان شاخص بيابان‌زايي براي منطقه مورد بررسي در مدل مدالوس استاندارد و مدالوس اصلاح شده به‌ترتيب 1.38 تا 1.76 و 1.37 تا 1.93 به دست آمد. در هر دو روش كل منطقه مطالعاتي در كلاس بحراني بيابان‌زايي قرار گرفت. نتيجه‌گيري: از بين معيارهاي مورد مطالعه، معيارهاي مديريت و اقليم به عنوان نامناسب‌ترين و معيار كيفيت پوشش گياهي به عنوان مناسب‌ترين معيار مشخص شدند. با توجه به يافته‌ها وضعيت بيابان‌زايي در منطقه شديد مي‌باشد، به طوري كه در روش مدالوس استاندارد و اصلاح‌شده به‌ترتيب 90.1 و 99.2 درصد از منطقه مطالعاتي، در كلاس بحراني شديد (C3) قرار گرفته است كه نيازمند توجه و مديريت هرچه بيش‌تر سازمان‌هاي مربوط و اعمال برنامه عملي پايش و مهار بحران بيابان‌زايي براي اصلاح شاخص‌هاي يادشده مي‌باشد.