اثر عمق غرق آبي بر تلفات تبخير از سطوح شاليزاري

سابقه و هدف: در روش آبياري غرق‌آبي در اراضي شاليزاري، تبخير آب از سطح خاك يكي از اجزاي تلفات آب محسوب مي‌گردد. مقدار تبخير در اين اراضي تابع عوامل دما، رطوبت نسبي، سرعت باد، سطح پوشش گياهي، عمق غرق‌آبي، عمق ايستابي در زير سطح خاك و عوامل متعدد ديگر مي‌باشد. در مديريت‌هاي مبتني بر آبياري تناوبي، شاليزارها از حالت غرق‌آب دايم خارج گرديده‌اند و در هر نوبت آبياري سطح آب در آن‌ها از حد فاصل غرق‌آب تا ظهور ترك مويين تغيير مي‌كند. اين تحقيق با هدف اندازه گيري مقدار تبخير در دوره رشد برنج در عمق‌هاي مختلف غرق‌آبي در شرايط اراضي شاليزاري استان گيلان در محل مزرعه موسسه تحقيقات برنج كشور در مجاورت ايستگاه تحقيقات هواشناسي رشت در سال 1392 انجام شد. مواد و روش‌ها: پنج تيمار مختلف سطح ثابت آب نسبت به سطح خاك شاليزار (5، 2.5، 0، 5 و 10 سانتي‌متر) در سه تكرار و با استفاده از ميني‌لايسيمتر نصب شده در وسط كرتهاي بزرگ شاليزاري با استفاده از طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي اعمال گرديد و تبخير روزانه در آنها اندازه‌گيري شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه تلفات تبخير در عمق‌هاي مختلف غرقابي در سطح 5% در برخي موارد با يكديگر تفاوت معني‌دار دارند. بيشترين مقدار تبخير مربوط به تيمار صفر سانتيمتر و كمترين مقدار مربوط به تيمار 10 سانتيمتر، به ترتيب معادل120.8 و 94 ميلي‌متر بود. در همه تيمارها با گذشت زمان از ابتداي دوره، تبخير در شاليزار به نصف كاهش مي‌يابد. وقوع بارندگي نيز تبخير را تا 75% كاهش مي‌دهد. بدون در نظرگرفتن روزهاي بارندگي نيز تفاوت تبخير در سطوح مختلف غرقابي در شاليزار داراي تفاوت معني‌دار مي‌باشند. مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه بالا‌بودن ارتفاع سطح غرق‌آب در شاليزار موجب افزايش ميزان تلفات تبخير مي‌گردد. با كاهش سطح غرق‌آب و نازك شدن لايه آب روي خاك، خصوصاً در دوره رشد رويشي، تبخير كاهش مي‌يابد. اگر ارتفاع اين لايه خيلي كم شود وبه صفر برسد و يا خاك در حالت نيمه اشباع قرار بگيرد، تبخير مجدداً افزايش مي‌يابد. پس از آن در شرايطي كه سطح آب در خاك پايين‌تر از شرايط نيمه اشباع است (10 سانتي‌متر) تبخير بطور معني‌داري كاهش مي‌يابد. نتيجه‌گيري: نتايج اندازه‌گيري‌هاي تبخير و نوسانات آن تشابه چشمگيري با نوسانات دماي اندازه گيري شده در هر تيمار (در عمق 5 و 10 سانتيمتري زير سطح خاك) و همچنين دماي آب دارد و تيمارهايي كه داراي تلفات تبخير بيشتر هستند، تيمارهايي هستند كه در بازه هاي روزانه دماهاي بيشتري در محيط آب و خاك آنها ثبت شده است. در شرايط وجود آب كافي وجود لايه نه چندان ضخيم غرق‌آب باعث جلوگيري از بالارفتن تبخير آب مي‌گردد، اما در صورت نبود آب لازم براي حفظ حالت غرق‌آب، براي كاهش تلفات تبخير، استقرار آب در بيش از 5 سانتي‌متر پايين‌تر از سطح خاك در اولويت قرار دارد.