بررسي اثرات تغيير كار‌بري اراضي بر شاخص‌هاي جريان كمينه (مطالعه موردي: حوزه آبخيز طالقان)

سابقه و هدف: جريان‌هاي كم از مهمترين پارامترهاي هيدرولوژيكي مورد نياز براي تحليل كمي و كيفي حوضه‌ها بوده و نقش مهمي در مديريت بهينه منابع آب دارند. عوامل متعددي در ميزان جريان كمينه و روند تغييرات آن نقش دارند كه از جمله آن‌ها مي‌توان به كاربري اراضي و پوشش گياهي اشاره نمود كه متاثر از دخالت مستقيم و غيرمستقيم انسان در طبيعت است. اطلاعات جريان كمينه، در يك حوزه آبخيز براي فعاليت‌هاي گسترده‌اي از جمله براي برنامه‌ريزي زمان‌هاي كم آبي و خشك‌سالي، بررسي وضعيت اكوسيستم، برنامه‌ريزي نيازمندي‌هاي آب شرب، مباحث آلودگي آب رودخانه، طرح‌هاي توسعه توليد انرژي الكتريكي و در زمينه مطالعات زيست محيطي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. نتايج پژوهش پژوهشگران در سراسر دنيا بيانگر تاثير كاربري‌ها بر جريان پايه است. هدف از اين پژوهش بررسي نقش تغيير كاربري اراضي بر تعدادي از شاخص‌هاي جريان كمينه در حوزه آبخيز طالقان است. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش با استفاده از عكس‌هاي هوائي سال 1349 به مقياس 1.20000 و تصاوير ماهواره‌ايTM و ETMسال‌هاي 1366 و 1381، نقشه كاربري اراضي در چهار سطح كاربري مرتع، كشت ديم، كشت آبي و بيرون زدگي سنگي تهيه و سپس تغيير مساحت كاربري‌ها در محيط رقومي محاسبه شد. شاخص جريان پايه با استفاده از داده‌هاي روزانه جريان و پس از پالايش و بازسازي آماري، توسط نرم افزار HydroOffice,2012 به روش فيلتر رقومي برگشتي تك پارامتره استخراج شد. شاخص جريان‌هاي حداقل با تداوم‌هاي‌‌ هاي3، 7، 15، 30 و 60 روزه با استفاده از داده‌هاي روزانه استخراج شد. سپس روند تغيير شاخص‌هاي جريان كمينه با تغيير مساحت كاربري‌ها در دوره مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج نشان داد، روند تغييرات شاخص‌هاي كمينه، شامل جريان‌هاي حداقل با تداوم‌هاي 371530 و60 روزه و شاخص جريان پايه در دوره اول بررسي يك روند افزايشي با شيب تند را تجربه كرده است. اين روند در دوره دوم طي سال‌هاي 1349 الي 1366 نيز يك روند افزايشي ولي با شيب كم را نشان مي‌دهد. در مقطع زماني 1366 تا1381 كليه شاخص‌ها اعم از شاخص جريان پايه و ساير شاخص‌هاي كمينه روند كاهشي را تجربه كرده‌اند. افزايش سطح پوشش مرتع در سال 81 نسبت به سال 49 منطبق با روند افزايشي شاخص‌ها در دوره مطالعه است. نتيجه‌گيري: در جمع‌بندي كلي نتايج مشخص شد كه تغييرات كاربري ناشي از دخالت مستقيم و غيرمستقيم انسان بر روي روند تغييرات شاخص‌هاي جريان كمينه تاثير مستقيم دارد. همچنين تطابق روند تغييرات جريان پايه و جريان‌هاي حداقل سالانه با تداومهاي مختلف، نشان‌دهنده اين است كه روند تغييرات شاخص‌ها با تغيير گام‌هاي زماني جريان‌هاي حداقل تغيير پيدا نمي كند. انطباق روند افزايشي پوشش مرتعي در سال 81 نسبت به سال 49 با روند افزايشي شاخص‌هاي كمينه، نشان‌دهنده نقش مثبت افزايش كاربري مرتع در افزايش شاخص‌هاي كمينه مي‌باشد، بنابراين حفاظت از كاربري‌هاي مرتعي براي تامين تداوم جريان در منطقه پژوهش، لازم و ضروري است.