ارزيابي پيامد‏هاي گسترش كانال‏هاي آبرساني از ديدگاه كشاورزان: مورد مطالعه حوزه پاياب سد درودزن فارس

سابقه و هدف: توجه به ساخت و توسعه شبكه‏هاي آبياري و زهكشي به خصوص در حوزه پاياب سد‏ها، از اهميت زيادي برخوردار است و اجراي اين گونه پروژه‏ها قادر است كه در كارآيي مصرف آب در بخش كشاورزي، تأثير زيادي داشته باشد. البته نمي‏توان آثار نا‏خواسته‌ي اجتماعي و احتمالاً تخريبي آن‌ها را از نظر دور داشت، به طوري كه بعضي از سياست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌هاي توسعه به هدف‌هاي مورد انتظار خود دست نمي يابند و در عوض آثار مخرب زيست محيطي به‌جا گذاشته و به نا‌رضايتي اجتماعي دامن ميزنند. با توجه به خشكسالي موجود، كمبود آب و پايين بودن راندمان استفاده از آب‏هاي سطحي در دشت كربال كه از دشت‏هاي حوزه‏ي پاياب سد درودزن در استان فارس مي‏باشد، سازمان آب منطقه‏اي فارس، توسعه شبكه‏هاي آبياري و زهكشي در اين دشت را در دستور كار خود قرار داده است. از آنجايي كه در پي اجراي هر پروژه عمراني در بستر طبيعت، ارزيابي اقدامات و بررسي پيامد‌هاي آن به منظور رفع نقايص و بهتر نمودن كار‌هاي آتي ضروري مي‌باشد، هدف اين مطالعه، ارزيابي پيامد‏هاي گسترش كانال‏هاي آبرساني از ديدگاه كشاورزان: مورد مطالعه حوزه پاياب سد درودزن بوده است. مواد و روش‌ها: روش اين پژوهش از نوع توصيفيتحليلي، كنترل متغير‌ها غير آزمايشي، هدف كاربردي و جمع‌آوري داده‌ها با فن پيمايش بوده است. تعداد جامعه‌ي آماري مورد نظر، 1029 نفر بهره‏بردار برآورد گرديد كه تعداد نمونه از فرمول كوكران 269 بهره‌بردار در نظر گرفته شد. در اين پژوهش از روش نمونه‌گيري دو مرحله‌اي تصادفي استفاده گرديد. به اين ترتيب كه در طبقه‌ي اول چهار بند در نظر گرفته شد (بند امير، بند فيض‌آباد، بند تيلكان و بند موان). پس از آن در طبقه‌ي دوم، فاز‌هاي اجرايي در هر بند مشخص گرديد كه عبارت از فاز مطالعات اجتماعي و مشاركتي، فاز اجرايي و فاز در حال ساخت بودند به دنبال آن تمامي روستا‌ها و مزارع هر فاز مشخص گرديد و به تناسب، تعداد بهره‌برداران در هر روستا به تصادف انتخاب شدند. ابزار سنجش پرسشنامه بوده و روايي صوري پرسشنامه توسط يك پانل از متخصصان مربوطه و پايايي آن با انجام مطالعه راهنما تأييد شد. ضريب آلفاي كرونباخ اين مطالعه بين 0.54 تا 0.91برآورد گرديد. يافته‌ها:در خصوص ارزيابي پيامد‏هاي زيست‌محيطي، اجتماعي و اقتصادي طرح گسترش كانال‏هاي آبرساني حوزه پاياب سد درودزن، بيشتر بهره‏برداران منطقه‏ي مورد مطالعه اين اثرات را در حد متوسط و مطلوب ارزيابي نمودند. ارزيابي كلي بهره‏برداران از اجراي طرح نيز در حد مطلوب و بسيار مطلوب برآورد گرديد. همچنين نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه برخي از متغير‌هاي ميانجي پژوهش تأثير قابل توجهي را بر ارزيابي اثرات طرح داشته و بر اساس مدل علّي پيشنهادي پژوهش، چهار متغير نگرشي مورد سنجش در اين مطالعه، اثرات مستقيم و غير مستقيمي را بر متغير وابسته‌ي ارزيابي اثرات كل شبكه‌هاي مدرن آبياري و زهكشي منطقه‌ي مورد مطالعه، داشته‌اند. نتايج حاصل از واكاوي علّي متغير‌ها نشان داد كه در ميان اين چهار متغير نگرشي، نگرش نسبت به ساخت كانال و زهكش، نگرش نسبت به آينده‌ي كشاورزي و نگرش نسبت به ميزان آب‌بها به ترتيب بيشترين اثر علّي مستقيم را بر متغير وابسته‌ي ارزيابي اثرات كل داشته‌اند. مشاركت اجتماعي نيز بيشترين تأثير مستقيم را در بين متغير‌هاي پژوهش بر ارزيابي اثرات كلي طرح داشته است. نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از تحليل مسير نشان داد، آن دسته از بهره‌برداراني كه مشاركت اجتماعي بيشتري داشته‏اند و در تصميم‌گيري‌ها و امور عمراني مربوط به روستايشان همكاري بيشتري را با نهاد‌هاي محلي داشته‏اند،افراد مسن‏تر و همچنين افرادي كه سطح زير كشت بيشتري داشته‏اند، اثرات كلي طرح را مطلوب‏تر ارزيابي نموده‌اند. همچنين افرادي كه نگرش مثبت‌تري نسبت به ساخت كانال، نگرش مثبت‏تري نسبت به آينده‌ي كشاورزي و نگرش مثبت‌تري نسبت به ميزان آب‌بها داشته‌اند نيز اثرات طرح را مطلوب‌تر ارزيابي نموده‌اند.