بررسي توزيع زماني بارش‌هاي روزانه حوضه درياچه اروميه با استفاده از شاخص تراكم

سابقه و هدف: شاخص تراكم (CI) در واقع شاخصي جهت بررسي خصوصيات آماري بارش‌هاي روزانه مي‌باشد. توزيع نامتعادل بارش مي‌تواند موجب كاهش عملكرد محصولات زراعي از طريق كاهش ذخيره رطوبت موجود در زمين و افزايش تعداد دوره‌هاي آبياري گردد. علاوه بر اين توزيع نامتعادل بارندگي به معني بروز خشك‌سالي بوده و ممكن است بارشي كمتر از مقدار ميانگين منطقه سبب بروز سيلاب‌هاي خطرناك نيز گردد. بنابراين هدف از تحقيق حاضر بررسي تغييرات الگو توزيع بارش روزانه در سطح حوضه درياچه اروميه مي‌باشد. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه از 42 ايستگاه باران‌سنجي جهت بررسي تراكم بارش حوضه درياچه اروميه استفاده شده است. شاخص تراكم (CI) و منحني غلظت مرتبط با آن در حقيقت براي تعيين ميزان كميت نابرابري يك پارامتر از يك متغير خاص مي‌باشد. شاخص تراكم توسط يك منحني غلظت (منحني لورنز) تعريف مي‌شود. در واقع منحني لورنز يك مفهوم مورد استفاده در نظريه‌هاي اقتصادي است كه جهت بررسي تغييرات زماني – مكاني در سري‌هاي زماني بارش روزانه و غلظت آن استفاده شده است. يافته‌ها: نتايج بررسي شاخص تراكم (CI) در سطح حوضه درياچه اروميه در دوره آماري مورد بررسي در فصل بهار نشان داد كه در تمامي مناطق، مقدار شاخص تراكم كم تر از 0.6 بود. اكثر مناطق حوضه درياچه اروميه را در اين فصل (بهار) مقادير CI بين 0.4 و 0.5 تشكيل داده است. در اين فصل (بهار) در هيچ يك از مناطق حوضه مورد مطالعه بارش‌هاي تهاجمي و هولناك مشاهده نگرديد. در فصل پاييز در منطقه مورد مطالعه همانند فصل بهار در تمامي مناطق شاخص تراكم كم تر از 0.6 بود. در فصل زمستان نيز همانند دو فصل بهار و پاييز قسمتي از مناطق جنوب و شمال شرق درياچه اروميه و هم‌چنين منطقه‌اي از شمال شرق حوضه مورد مطالعه در دوره آماري مورد بررسي داراي متوسط CI بين 0.5 تا 0.6 هستند كه نشان‌دهنده غلظت بالاي بارش روزانه و بي‌نظمي در توزيع بارش روزانه در اين مناطق است. هم‌چنين مي‌توان نتيجه گرفت كه مقدار بارش روزانه مناطق ذكر شده به‌طور منظم در بين روزهاي داراي باران تقسيم نشده است. بيشتر مناطق حوضه مورد مطالعه را CI بين 0.4 تا 0.5 تشكيل داده است. در فصل تابستان مناطق جنوبي حوضه درياچه اروميه از شدت نامنظم بارش برخوردار بوده كه مي‌توان نتيجه گرفت كه 70 درصد بارش‌هاي نزولي در اين فصل، فقط در 25 درصد از روزهاي باراني (روزهاي داراي بارش) صورت گرفته است. در اين فصل مناطق شمال شرق و جنوب درياچه اروميه، منطقه‌اي در شمال شرق حوضه و هم‌چنين يك ايستگاه در جنوب غرب درياچه اروميه داراي توزيع تراكم نامنظم در توزيع بارش تابستانه مي‌باشند. در مقياس سالانه بيشتر مناطق حوضه درياچه اروميه از تراكم متوسط برخوردار مي‌باشند. نتيجه‌گيري: در اين مطالعه شاخص تراكم (CI) به‌منظور تحليل پراكندگي و ساختار بارش روزانه در حوضه درياچه اروميه (در دوره آماري 2013 تا 1984) مورد استفاده قرار گرفت. نتايج بررسي شاخص تراكم در سطح حوضه مورد مطالعه نشان داد كه بارش روزانه حوضه درياچه اروميه در هيچ يك از ايستگاه‌هاي مورد مطالعه در وضعيت منظم و به‌شدت نامنظم قرار ندارد. تمامي ايستگاههاي مورد مطالعه در وضعيت نسبتاً منظم، تراكم متوسط و نسبتاً نامنظم از نظر توزيع بارش روزانه قرار دارند. در اين بين بيشتر ايستگاه‌هاي مورد مطالعه از نظر توزيع بارش روزانه در طبقه تراكم متوسط قرار دارند. در فصول پاييز، زمستان، بهار، تابستان و در مقياس سالانه به ترتيب حدود 74، 90، 81، 74 و 84 درصد ايستگاه‌هاي باران‌سنجي مورد مطالعه تراكم متوسط بارش را شامل ميشدند.