ارزيابي هيجده مدل تبخير و تعرق مرجع در شرايط آب و هوايي دشت اردبيل

سابقه و هدف: تبخير و تعرق يكي از عوامل مهمي است كه دانستن مقدار دقيق آن، براي تعيين نياز آبي و طراحي سامانه‏هاي آبياري ضروري مي‎باشد. يكي از راه‎هاي تعيين تبخير و تعرق استفاده از مدل‎هاي تجربي است، اما براي استفاده در هر منطقه بايد ابتدا آن‎ها را مورد ارزيابي قرار داد. براي اين منظور در اين تحقيق 18 مدل برآورد تبخير و تعرق در مقايسه با نتايج لايسي‌مترهاي زهكش‎دار و مدلپنمن مونتيث فائو (FAO56) مورد ارزيابي قرار گرفت. مواد و روش‎ها: تحقيق حاضر درايستگاه تحقيقاتي هانگار دانشگاه محقق اردبيلي و در شهر اردبيل انجام شد. جهت اين كار گياه چمن در سه لايسي‌متر و در اطراف لايسي‌مترها كشت گرديد. مقدار تبخير و تعرق چمن توسط لايسي‌مترهاي حجمي بر اساس اندازه‎گيري اجزاي بيلان آب (حجم آب ورودي، حجم آب خروجي، ذخيره رطوبت و تبخير و تعرق )، برآورد گرديد. براي برآورد تبخير و تعرق پتانسيل تعداد 18 مدل شامل انواع مدل‎ها اعم از دمايي، تشعشعي و تركيبي انتخاب شد. از ايستگاه هواشناسي سينوپتيك اردبيل براي تهيه اطلاعات مورد نياز براي مدل‎ها استفاده شد. علاوه بر نتايج مربوط به لايسي‌مترها، تبخير و تعرق به‎دست آمده از مدل پنمن مانتيث فائو نيز به عنوان مرجع مقايسه كارآيي مد‎ل‎ها مورد استفاده قرار گرفت. كارآيي مدل‎هاي برآورد تبخير و تعرق با استفاده از شاخص‌هاي آماري، ريشه ميانگين مربعات خطا (RMSE)، ميانگين خطاي مطلق (MAE)، درصد خطاي تخمين (PE)، نسبت ميانگين (MR) و ضريب همبستگي اسپيرمن مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‎ها: نتايج نشان داد كه براي همه‎ي مدل‎ها، پراكندگي نقاط اطراف خط يك به يك زياد است، يا هم‎خواني جواب آن‎ها با نتايج جواب لايسي‌متري خيلي مناسب نيست. از طرفي برخي از اين مدل‎ها بيش‎برآورد و برخي از آن‎ها با كم‎برآوردي تبخيرو تعرق را محاسبه مي‎كنند.بااستفاده از شاخص‎هاي آماري مي‎توان گفت كه در مقايسه با نتايج لايسي‌متري، در محل تحقيق مناسب‎ترين مدل‎ها، به ترتيب بلاني كريدل، راوازاني و همكارانو مدل Rn و ضعيف‎ترين مدل‎ها به ترتيب ايرماك و مدل‎هاي واليانتزاس مي‎باشد.به صورت كلي تناسب نتايج مدل‎ها نسبت به نتايج مدل پنمن مانتيث فائو در مقايسه با نتايج آن‎ها نسبت به نتايج لايسي‌متري، قابل قبول‎تر بود. همچنين با توجه به محك‎هاي آماري در محل تحقيق نسبت به مدل پنمن مانتيث فائو، مناسب‎ترين مدل‏ها به ترتيبتورك ، برتي و همكاران و تراجوكويچ و ضعيف‎ترين مدل‎‎ها،‎ هارگريوز ساماني اصلاح شده،‎ ايرماك و اسكاندل تعيين گرديد. نتيجه‎گيري: با عنايت به اين‎كه مرجع مقايسه در دو ارزيابي(لايسي‌متر و مدل پنمن مانتيث فائو) يكسان نبود در مشخص شدن ضعيف‎ترين مدل‎ها در محل تحقيق، هم‎خواني وجود داشت. به عبارت ديگر در هر دو روش به اتفاق، مدل‎هاي ايرماك و مدل‎هاي واليانتزاس ضعيف‎ترين نتايج را داشتند. به طور كلي در جمع‎بندي هر دو روش مقايسه، مناسب‎ترين مدل‎ها را با قاطعيت نمي‎توان معرفي نمود، اما ضعيف‎ترين مدل‎ها مشخص گرديد.