روند فرونشست گردو غبار اتمسفري و ارتباط آن با برخي عوامل اقليمي و مكاني در شهرستان جوانرود

پديده گرد و غبار به عنوان رويدادي اقليمي در همه شرايط آب‌وهوايي رخ مي‌دهد، اما به عنوان پديده‌ي بارز مناطق خشك و نيمه‌خشك، سبب اخلال در فعاليت‌ها و زيرساخت‌هاي جوامع انساني مانند كشاورزي، حمل‌و‌نقل و صنايع مي‌گردد. در بعضي از مناطق جهان، به ويژه خاورميانه، طوفان گردوخاك از پديده‌هايي است كه فراواني رخداد بالايي دارد. در دهه‌ي گذشته، رخداد طوفان‌هاي گردوخاك پي‌در‌پي در اين منطقه رو به فزوني نهاده تا آنجا كه در ماه‌هاي سرد و پر بارش اين منطقه نيز مشاهده مي‌شود. مطالعه‌هاي صورت گرفته روي طوفان‌هاي گرد و غبار در ايران نشان مي‌دهد كه در كنار عوامل طبيعي به‌وجود‌آورنده توده ريزگردي عوامل محيطي بسياري نيز در بروز اين پديده و پايداري و تداوم طولاني‌مدت آن دخالت دارند. هدف از اين پژوهش بررسي روند فرونشست گردوخاك اتمسفري در يك دوره زماني يك ساله و ارتباط آن با برخي عوامل اقليمي و مكاني در شهرستان جوانرود بود. اين مطالعه در محدوده‌اي به مساحت حدود 5500 هكتار در سطح شهرستان جوانرود از توابع استان كرمانشاه انجام گرفت. فرايند نمونه‌برداري به صورت تصادفي در 35 نقطه در سطح شهرستان و با پراكنش مكاني مناسب از اول مرداد ماه سال 1394 تا آخر خرداد ماه سال 1395 صورت پذيرفت. از مجموع 35 نقطه نمونه‌برداري شده، 21 نقطه در سطح شهر و 14 نقطه در مناطق روستايي واقع بود. پس از پايان هر فصل، نمونه‌هاي گردوخاك جمع‌آوري شده و نرخ فرونشست گردوخاك از تقسيم جرم گردوخاك بر سطح تله در طول دوره نمونهبرداري محاسبه گرديد. ارتباط ميان ميزان فرونشست گردوخاك با ويژگي‌هاي اقليمي از جمله سرعت باد غالب، جهت باد، ميانگين رطوبت، ميزان بارندگي، ميانگين دما و ويژگي‌هاي مكاني از جمله فاصله نقاط نمونه‌برداري با مرز غربي كشور (با توجه به اينكه ورود ريزگردها بيشتر از مرز غربي و از كشور عراق است) و ارتفاع نقاط از سطح دريا، براي دوره زماني مورد مطالعه با استفاده از آزمون همبستگي پيرسون مورد بررسي قرار گرفت. به طور كلي ميانگين نرخ فرونشست گردوخاك در منطقه مورد مطالعه 0.38 گرم بر مترمربع در روز (1376 كيلوگرم بر هكتار در سال) بود. در بُعد زماني، فصل بهار با ميانگين 0.47 گرم بر مترمربع در روز بيشترين ميزان فرونشست و فصل تابستان (شامل ماه هاي مرداد و شهريور) با ميانگين 0.26 گرم بر مترمربع در روز كمترين مقدار را به خود اختصاص داده بود. در بُعد مكاني، نقاط روستايي در فصل زمستان با ميانگين 0.52 گرم بر مترمربع در روز بيشترين ميزان فرونشست و نقاط شهري در فصل تابستان با ميانگين 0.23 گرم بر مترمربع در روز كمترين نرخ فرونشست را در بازه‌ي زماني مورد مطالعه داشتند. نتايج مطالعه نشان داد ميزان فرونشست گردوخاك در منطقه مورد مطالعه بسيار بيشتر از حدود مجاز تعريف شده در برخي نقاط جهان بود. ميزان فرونشست گردوخاك در نقاط روستايي و نزديك به مرز غربي كشور با عراق بيش از نقاط شهري بود و با افزايش ارتفاع از سطح دريا كاهش يافت. فرونشست گردوخاك با جهت و سرعت باد همبستگي مثبت و معني‌دار (به ترتيب در سطوح 1 و 5 درصد) و با ميانگين رطوبت و ميزان بارندگي همبستگي منفي داشت. به نظر مي‌رسد اختلاف مقادير فرونشست بين نقاط نمونه‌برداري شده، ناشي از اثر غبارهاي محلي، ارتفاع نقاط از سطح دريا، فاصله نقاط از مرز كشور با عراق، ارتفاع سكوهاي نمونه‌برداري (در مناطق روستايي به دليل ارتفاع كمتر پشت‌بام‌ها ظروف نمونه‌گيري ارتفاع كمتري نسبت‌به سطح زمين داشتند) و همچنين نزديكي به زمين‌هاي كشاورزي و مراتع بدون پوشش بوده باشد. مقادير بالاي فرونشست گردوخاك اتمسفري در منطقه و رابطه آن با برخي عوامل اقليمي احتمالاً به دليل اثرپذيري همزمان منطقه مورد مطالعه از رخدادهاي محلي و منطقه‌اي طوفان‌هاي گردوخاك (ناشي از رخداد طوفان‌هاي گردوخاك در كشورهاي همسايه و انتقال آن به منطقه) است.