بررسي كارايي سامانه‌هاي آبياري باراني اجرا شده در استان گلستان

سابقه و هدف: در حال حاضر يكي از راهبردهاي موثر جهت استفاده كاراتر از منابع آبي، توسعه سامانه‌هاي نوين آبياري مي‌باشد. در سال‌هاي اخير، مساحت تحت پوشش سامانه‌هاي آبياري تحت فشار روندي رو به رشد داشته است، در صورتيكه به كيفيت اجراي اين سامانه ها (فني، اجرايي، بهره برداري ، مديريتي و ادوات) اهميت كافي داده نشود، انگيزه كشاورزان براي استفاده از اين سامانه ها به تدريج كاهش يافته و درنتيجه سطح تحت پوشش آنها نيز كاهش خواهد يافت. طرح حاضر به منظور ارزيابي فني سامانه‌هاي آبياري باراني اجرا شده در سطح استان گلستان در سال‌هاي 1391 و 1392 در 21 مزرعه به اجرا درآمد. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه مشخصات هيدروليكي سامانه‌ها شامل فشار، دبي، راندمان‌ها، يكنواختي پاشش به همراه سرعت نفوذ آب در خاك و مسايل اجرايي آنها موردبررسي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج بررسي نشان داده است كه 38 درصد از سامانه‌ها از نظر يكنواختي پاشش (DU) و راندمان واقعي در ربع پايين (AELQ) و 48 درصد از نظر ضريب يكنواختي (CU) كمتر از مقادير قابل قبول بودند. راندمان كاربرد آب (Ea) در 50 درصد از طرح ها بيش از 65 درصد و قابل قبول ولي در 40 درصد از طرح‌ها راندمان كاربرد كمتر از 40 درصد و غيرقابل قبول بود. در39 درصد از طرح‌ها ميزان تلفات پاششي ناشي از تبخير و بادبرگي بيش از 20 درصد بوده كه براي يك سامانه‌ي آبياري باراني غير قابل قبول است. مشاهده شده است در عمده‌ي سامانه‌ها، طراح يك برنامه آبياري يا نوعي از آبپاش و يا فاصله جابجايي را ارائه مي‌كند، مجري برنامه ديگر و بهره‌بردار نيز برنامه‌ي خودش را عمل مي‌كند. مقايسه مقادير سرعت نفوذ آب در خاك و شدت پاشش آبپاش‌ها حكايت از اين مطلب دارد كه سنخيتي بين مقادير اندازه‌گيري شده با مقادير طراحي شده و همچنين با مقادير شدت پاشش آبپاش كه در مزرعه اتفاق مي‌افتد، وجود ندارد. از نظر اجرايي برخي از پارامترهاي طراحي مانند الگوي كشت، نوع آبپاش، فاصله جابجايي آنها، نوع پمپ تغيير نموده و بطور طبيعي تغيير در هريك از پارامترهاي فوق در كليه مباني سامانه از جمله برنامه آبياري اثرگذار است. نتيجه‌گيري: مهمترين مشكلات سامانه‌هاي آبياري باراني از نظر مديريت و بهره برداري آگاهي ناكافي استفاده كنندگان از سامانه و برنامه ريزي آبياري بود. براي مديريت و راهبري صحيح از سامانه آبياري باراني، نياز به آموزش مباني جهت كسب آگاهي كلي از برنامه آبياري در اين سامانه است، كه در اين زمينه متوليان امور مي‌بايست گام‌هاي موثري بردارند. بطور كلي انگيزه‌ي كشاورزان خصوصاً با پرداخت تسهيلات از طرف متوليان براي اجراي سامانه‌هاي آبياري تحت فشار، زياد است، ولي براي دستيابي به اهدافي كه در اثر اجراي سامانه‌هاي آبياري باراني دنبال مي‌شوند مانند استفاده بهينه از منابع آبي، هنوز با چالش‌هاي جدي مواجه است.