پديد آورندگان :
ارفع نيا ، حامد - گروه علوم خاك , ارفع نيا ، حامد - گروه علوم خاك , صمدي ، عباس - گروه علوم خاك , صمدي ، عباس - گروه علوم خاك , اسدزاده ، فرخ - گروه علوم خاك , اسدزاده ، فرخ - گروه علوم خاك , سپهر ، ابراهيم - گروه علوم خاك , سپهر ، ابراهيم - گروه علوم خاك , عسل پيشه ، زهرا - پژوهشكده مطالعات درياچه اروميه , عسل پيشه ، زهرا - پژوهشكده مطالعات درياچه اروميه
كليدواژه :
فسفر , رسوب , جلبك , زيست‌فراهمي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: فسفر يك منبع محدود و عنصر غذايي اصلي در زيست‌بوم‌هاي رودخانهاي است. فسفر موجود در رسوبات رودخانهاي به شكل‌هاي شيميايي مختلفي يافت مي‌شود كه مي‌تواند به تدريج آزاد شده و در نتيجه امكان ايجاد شرايط به‌پروردگي را در رودخانه‌ها فراهم آورد. جزءبندي فسفر مي‌تواند اطلاعات ارزشمندي را در رابطه با ارزيابي خطر آن در محيط‌هاي آبي به همراه داشته باشد. با اين حال دانسته‌هاي موجود در رابطه با جزءبندي فسفر در رسوبات مربوط به زيست‌بوم‌هاي رودخانهاي ايران بسيار محدود بوده و ارزيابي مشخصي از چگونگي آزاد شدن هر يك از اجزاء آن وجود ندارد. گزارش‌هاي مكتوب و عيني نشان مي‌دهد كه پديده شكوفايي جلبكي در رودخانه‌هاي غرب حوضه آبخيز درياچه اروميه نيز به وفور يافت مي‌شود. بنابراين مطالعه شكل‌هاي شيميايي فسفر در اين رسوبات به منظور توسعه‌ي شاخص‌هاي مناسب در رابطه با قابليت استفاده آن‌ها توسط جلبك‌هاي بومي منطقه، ضروري است. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش از روش عصارهگيري گام به گام و آزمون جلبكي براي ارزيابي شكل‌هاي مختلف شيميايي فسفر و قابليت استفاده اين شكل‌ها توسط جلبك سندسموس اُبليكوس (Scenedesmus Obliquus)، استفاده شد. براي اين منظور 34 نمونه رسوب از هفت رودخانه در غرب حوضه آبخيز درياچه اروميه برداشت و با عصارهگيري چهار مرحله‌اي (كلريد پتاسيم براي فسفر تبادلي، هيدروكسيد سديم براي فسفر آهن و آلومينيومي، اسيد كلريدريك براي فسفر كلسيمي و مخلوط اسيد سولفوريك و نيتريك براي فسفر باقيمانده) شكل‌هاي شيميايي فسفر آن‌ها تعيين شد. آزمون جلبكي با هدف تعيين جزء زيست فراهم فسفر و ارتباط آن با جمعيت جلبكي محيط اجرا شد. به منظور شناسايي ويژگي‌هاي پراهميت رسوبات از روش تجزيه به مولفه‌هاي اصلي استفاده شد. روش خوشه‌بندي سلسله مراتبي و آزمون همبستگي پيرسون به ترتيب براي گزينش نمونه‌هاي رسوب و تعيين جزء زيست فراهم فسفر مورد استفاده قرار گرفتند. يافته‌ها: نمونه‌هاي رسوبات رودخانهاي اغلب آهكي و درشت بافت بودند و آناليز مولفه‌هاي اصلي نيز بر نقش ذرات شن و كربنات كلسيم بر تبيين ويژگي‌هاي اين رسوبات تاكيد دارد. يافته‌ها نشان داد كه ميانگين مقادير كمي فسفر استخراج شده با استفاده از عصارهگيري گام به گام (Sequential extraction)در تمامي رودخانه‌ها به غير از رودخانه‌ي سيمينهچاي به ترتيب: فسفر كلسيمي (CaP) gt; فسفر باقيمانده (RESP) gt; فسفر آهن و آلومينيومي (Fe/AlP) gt; فسفر تبادلي (EXCHP) بود. در رودخانه‌ي سيمينهچاي ميانگين مقدار جزء فسفر آهن و آلومينيومي بيش از فسفر باقيمانده بود. آزمون جلبكي به روشني نشان داد كه فسفر آهن و آلومينيومي (Fe/AlP) داراي ارتباط بسيار معني‌دار (0001/0 gt; P، 947/0 = r) با جمعيت جلبكي محيط كشت بود و پس از فسفر آهن و آلومينيومي، فسفر تبادلي (01/0 gt; P، 668/0 = r) و فسفر باقيمانده (05/0 gt; P، 563/0 = r) نيز همبستگي معني‌داري با جمعيت جلبكي نشان دادند. فسفر كلسيمي رابطه‌ي معني‌داري با جمعيت جلبكي محيط نشان نداد (246/0 = P، 308/0 = r). نتيجه‌گيري: براساس نتايج اين پژوهش فسفر آهن و آلومينيومي مي‌تواند به عنوان بخشي از فسفر كه پتانسيل زيست‌فراهمي بالايي دارد، در نظر گرفته شوده و به دليل همبستگي بالا با رشد جلبك در محيط مي‌تواند شاخصي ارزنده براي ارزيابي سلامت رسوبات از ديدگاه پديده‌ي به‌پروردگي محسوب شود.
