چارچوبه‌هاي معرفتي- روشي نوانديشي اسلامي در نگرش به حقوق سياسي و اجتماعي زنان (مورد مطالعه محسن كديور و محمد مجتهد شبستري)

THE COGNITIVE an‎d METHODOLOGICAL FRAMEWORKS OF ISLAMIC INTELLECTUALS ON WOMEN’S SOCIO-POLITICAL RIGHTS (Case study: Mohsen Kadivar and Mohammad Mojtahed Shabestari)

در طول بيش از هزار سال، برداشت سنّتي از اسلام با تكيه بر ميراث كهن و سِتَبر ديني، سيما، هويت و حقوق زنان را در جوامع اسلامي حول مفاهيم نابرابري ذاتي بين زن و مرد، تأكيد بر نقش طبيعي زنان و بدبيني نسبت به حضور آنان در عرصه اجتماع و سياست تفسير نموده است. تغييرات سريع در شرايط زيست جوامع اسلامي نيازها و خواسته‌هاي جديدي را طرح نموده كه چارچوبه معرفتي- روشي و نيز سازوكارهاي مورد استفاده اين خوانش از اسلام، تكافوي پاسخگوئي به اين نيازها را ندارد و نمي‌تواند گِرهي از مشكلات و نيازهاي روزافزون زنان باز نمايد و گشايشي در تلائم حقوق آنان با موازين حقوق بشر جديد ايجاد كند. در پي اين ناكامي و به دنبال بحران هويتي كه جوامع اسلامي در نتيجه روياروئي با مدرنيته غربي به آن گرفتار شدند، گروهي از نوانديشان مسلمان با تمسّك به مباني اسلامي و متأثر از جنبه‌هاي مثبت تجدّد غربي، دست‌اندركار بازتفسير اصول و احكام شرع شدند و خوانش جديدي از اسلام را در قالب اصلاح و احياء فكر ديني ارائه نمودند. اين مقاله در پي آن است كه دريابد سيما، هويت و جايگاه حقوقي زنان در مباني فكري- معرفتي نوانديشي اسلامي چگونه بازتاب يافته، چارچوبه‌هاي معرفتي آن در نگرش به حقوق سياسي و اجتماعي زنان چه مي‌باشد و تفاوت آن با رقيب سنّتي‌ا‌ش چيست. فرض ما بر اين است كه رويكرد نوانديشي اسلامي با بهره‌گيري از دستاوردهاي معرفتي جديد، نگاهي انسان‌مدارانه به زن دارد و با عبور از تقسيمات جنسيّتي، سعي دارد سيما و هويت زن را بر اساس نشانه‌هايي چون اخلاق، عدالت، عرف‌گرايي، تأويل‌گرايي نصوص‌ديني و تغيير بر اساس مقتضيات زمان ترسيم نمايد و اين امر به صورت بالقوه توانايي لازم جهت تحول بنيادي در حقوق زنان و در تلائم با موازين جديد حقوق بشري جديد را دارد. تأكيد ما در اين مقاله بر آراء دو نفر از نوانديشان مسلمان ايراني معاصر، يعني محمد مجتهد شبستري و محسن كديور است. پژوهش حاضر از نوع كيفي و اسنادي است و گردآوري داده‌ها به شيوه فيش‌برداري از اسناد، كتب، مقالات و سايت‌هاي اينترنتي صورت گرفته و سعي شده در تحليل داده‌ها از روش هرمنوتيكي تلفيقي متن‌گرا و زمينه‌گرا استفاده شود.

More than thousand years, the traditional understanding of Islam, based on its ancient and huge religious heritage, has interpreted the appearance, identity and rights of women in Islamic communities around the concepts of inherent inequality between men and women with the emphasis on the natural role of women and their pessimism about women’s presence in the social and political arenas. Rapid changes in the life conditions of the Islamic communities have created new needs and demands that this cognitive and methodological framework and the mechanisms used in this reading of Islam do not address these needs and could not open up a section of the growing problems and needs of women corresponding their rights with the new human rights standards. Following this failure and the identity crisis that Islamic societies have encountered as a result of confrontation with western modernity, a group of Muslims who believe in Islamic principles and influenced by the positive aspects of western modernization, began to re-interpret the principles and rules of the Shari'a, offering a new reading of Islam in the form of reforming and resuscitation of religious thought. This article seeks to recognize how the appearance, identity and legal stand of women is reflected in the rational- epistemological foundations of Islamic intellectualism, and what the epistemological frameworks of this attitude are on the women’s political and social rights and what differences it has with its traditional rival. Our assumption is that Islamic intellectualism approach taking advantage of the new epistemological achievements has a humanistic view on woman trying to depict the appearance and identity of woman according to the morality, justice, conventionality, interpretation of religious texts and its shift according to the time requirements. This issue has potentially the required ability to produce fundamental changes in the women’s rights and in accordance with the new standards of human rights. Our emphasis in this article is based on the views of two most influential contemporary Iranian Muslim intellectuals, Mohammad Mujtahid Shabestari and Mohsen Kadivar. This study is a documentary research and data collection is done in a way of scanning documents, books, essays and websites. To analyze the data, the researchers have used a combination of literal and grounded hermeneutic method.