بررسي تطبيقي وابستگي دام به مرتع در شرايط خشكسالي و ترسالي (مطالعه موردي: ايل قشقايي-طايفه شش بلوكي)

A comparative study on the dependence of livestock to the rangeland in rainy and dry years (Case study: Qashqaee-Tribe, Clan of Sesh-Boloki)

شيوه زندگي عشايري بر سه مولفه، كوچ، دام و مرتع استوار است. خشكسالي‌ها اثرات قابل توجهي بر كاهش توليدات علوفه و خوراك دام عشاير مي‌گذارد. اين شيوه به دليل وابستگي شديد به مراتع براي تعليف دام خسارات جبران ناپذيري را متحمل مي شوند. بنابراين مشخص كردن ميزان و درصد وابستگي دام عشاير به مرتع در خشكسالي و ترسالي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. نظر به نقش و اهميت مراتع در تامين علوفه دام‌هاي عشاير، اين تحقيق در زيست‌بوم ايل قشقايي(طايفه شش بلوكي) طي دو سال 1393 و 1394 انجام گرفت تا ميزان وابستگي دام به مرتع، پس جر مزارع و علوفه دستي به تفكيك در ييلاق و قشلاق در ترسالي‌ها و در خشكسالي‌ها مشخص شود. روش جمع‌آوري اطلاعات در اين تحقيق، كتابخانه‌اي و ميداني (پرسشنامه و مصاحبه) بود. براي تعيين حجم نمونه از روش كوكران استفاده شد. روايي-پايايي پرسشنامه انجام شد. از 405 خانوار عشايري نمونه پرسشنامه تكميل و مصاحبه انجام و نسبت به جمع‌آوري و طبقه‌بندي اطلاعات مورد نياز تحقيق اقدام شد. سپس با استفاده از نرم‌افزارهاي آماري، داده‌هاي به دست آمده مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت. نتايج تحقيق نشان داد كه بين تيره‌هاي مختلف عشاير طايفه شش بلوكي از نظر درصد وابستگي دام به مرتع، پسچر و تغذيه دستي در ترسالي‌ها و خشكسالي‌ها، تفاوت معني‌داري(01 /0 >P) وجود دارد. به طوري كه در تيره‌هاي عشاير مورد بررسي، وابستگي دام به مرتع در تر سالي 35 /53 درصد، در خشكسالي 8 /34 درصد، وابسنگي دام به پس‌چر مزارع در ييلاق در ترسالي 6 /25 درصد و در خشكسالي 5 /30 درصد، وابستگي دام به علوفه دستي در قشلاق در تر سالي 9 /20 درصد و در خشكسالي 6 /34 درصد بدست آمد. ضمنا در اين بررسي مشخص شد كه هنوز با وجود تخريب شديد مراتع، درصد وابستگي دام‌هاي عشاير تيره‌هاي مذكور به مراتع چشمگير است و به نظر مي‌رسد، همين مسئله موجب شده تا هنوز كوچ عشاير به شيوه سنتي تداوم داشته باشد.

Considering the role and importance of rangelands for supplying animal feeds of the nomads, a study was conducted on the Qashqaee-Tribe (Clan Sesh-Boloki) ecosystem during 2014 and 2015 to determine the dependence of their livestock to the feeding sources including rangelands, crop residues and manual feeding separately in winter and summer seasons/rangelands, and in the wet and dry years. The method for collecting the data was the field survey based on the library review via questionnaires and interviews, respectively. Cochrane’s criterion/methodology was used to determine the sample size. The validity-reliability of the questionnaires was controlled by the conventional methods. The data were collected through filling in questionnaires and interviews with 405 samples from nomadic households. Then, using statistical software, the data were statistically analyzed. According to the results, the animal dependence of families of nomadic clans of Shesh-blouki tribe on various feeding sources (the rangeland, the crop residues, and manual feeding) in the wet and dry years showed a significant difference (P<0.01). The animal of nomadic families studied was 53.36 percent dependent on the rangelands in the wet years, and 34.8 percent in dry years; the dependence on crop residues in the summer rangeland in the wet years was 25.6 percent and in the dry years was 30.5 percent; the livestock dependence on manual feeding in the winter area in the wet years was 20.9 percent and in the dry years was 34.6 percent. Additionally, in this study, it was found that despite the severe degradation of rangelands, the percentage of livestock dependence of nomadic families to the rangelands is still significant and it seems that this issue has led nomads to continue traditional migrations.