تضمين: اصطلاحي متفاوت در بوطيقاي بيدل دهلوي

Tazmin: A different term in the Bīdel Dehlavī's boutiquette

يكي از دشواري‌هاي شعر بيدل دهلوي مربوط به فهم معاني و كاربردهاي خاص واژه‌ها و اصطلاحات در اشعار اوست. بيدل بعضي واژه‌هاي فارسي را با معناي وضعي و لغت‌نامه‌اي به‌كار مي‌برد و با معناي اصطلاحي و كاربردهاي اصلي آن واژه‌ها در زبان فارسي بيگانه است. «تضمين» يكي از اين واژه‌هاست كه بيدل آن را در معنايي متفاوت به‌كار برده و گاه با آن تركيب «مصرع تضمين» را ساخته است. در اين مقاله ابتدا تعاريف و معاني تضمين در لغت‌نامه‌ها و كتب بلاغي و سپس معناي اين واژه در اشعار بيدل واكاوي مي‌شود. همچنين اصطلاح «مصرع تضمين» مورد بررسي قرار مي‌گيرد. روش نگارنده در تحليل معناي اين اصطلاح استفاده از اشعار خود بيدل است و براي اين كار، كاربردهاي اين واژه در اشعار او تعيين و تبيين مي‌شود. در پايان معناي «تضمين» و «مصرع تضمين» در اشعار تعدادي از شاعران هم‌عصر بيدل بررسي و با معناي آن‌ها در اشعار بيدل مقايسه مي‌شود. اين مقاله نشان مي‌دهد اصطلاحات «تضمين»، «مصرع تضمين» و «مضمون» در قرن دوازدهم هجري قمري در شبه‌قارۀ هندوستان به اصطلاحاتي تخصصي در حوزۀ نقد ادبي تبديل شده و تعاريفي جديد را پذيرفته است. در اين تعاريف، «مضمون» اختصاصاً به‌معناي «مصراع برجسته» به‌كار مي‌رود و «تضمين» به فرايند «مصرع‌رساني» يا «پيش‌مصرع‌رساني» اطلاق مي‌شود؛ به اين فرايند «مضمون بستن» نيز مي‌گويند. «مصرع تضمين» اصطلاحي است كه براي «مصرع يا پيش‌مصرعِ رسانده» به كار مي‌رود.

One of the difficulties of Biddle Dehlavi's poetry is the understanding of meanings and special uses of words and expressions in his poems. Bidl uses some Persian terms with meaning and phrases and is foreign to the meaning and terminology of the words in Persian. Tazmin is one of these terms used by Biddle in a different sense, and sometimes he has made a combination of Mesrae Tazmin. In this article, first, the definitions and meanings of the Tazmin are examined in dictionaries and rhetorical books, and then the meaning of the term in Biddle's poems is analyzed. Also, the term Mesrae Tazmin is examined. The author's method in analyzing the meaning of this term is to use Biddle's own poems, and for this purpose, the uses of the term in Biddle's poems are determined and explained. In the end, the meaning of Tazmin and Mesrae Tazmin is examined in the poems of some of Biddle's contemporary poets and compared to their meanings in Biddle's poems. This article shows that the terms Tazmin, Mesrae Tazmin and Mazmoun in the 12th century AH in the Indian subcontinent have become literally specialized terminology and have adopted new definitions. In these definitions, Mazmoun is used specifically for the meaning of Mesrae Barjaste, and the term Tazmin refers to the process of Mesra resaani or Pishmesra resaani, also referred to as the Mazmoun bast@n. Mesrae Tazmin is a term used to Mesra or Pishmesrae resaande.