عنوان مقاله :
آسيب‌شناسي كاربرد استعاره در فرايند نظريه‌پردازي فرماليسم مكانيكي
عنوان به زبان ديگر :
The Pathology of the Application of Metaphor in the Process of Theory Construction of Mechanical Formalism
پديد آورندگان :
سلطاني، بهروز دانشگاه گيلان , رضي، احمد دانشگاه گيلان , نيكويي، عليرضا دانشگاه گيلان
كليدواژه :
نظريه‌پردازي , تفسير , ماهيت , كاركردها و كژكاركردهاي استعاره ماشين , فرماليسم مكانيكي
چكيده فارسي :
ارمغان نظريه‌هاي ادبي تحليل نظام‌مند ماهيت ادبيات است. نخستين مرحلۀ تكامل فرماليسم روسي، «فرماليسم مكانيكي» يا «فرماليسم تقليل‌گرايي» نام دارد. اين نظريه در ژرف‌ساخت انديشگاني خود براي تبيين ماهيت ادبيات از اسم‌نگاشت «ادبيات ماشين است» بهره مي‌برد. هرچند تبيين ماهيت ادبيات از طريق استعارۀ ماشين زمينۀ بروز خلاقيت و تسهيل در توضيح و تبيين نظريه را براي نظريه‌پرداز فراهم مي‌كند؛ پژوهش‌هاي معاصر نشان مي‌دهد استعاره‌ها فرايند ادراكي نظريه‌پرداز و در نتيجه فرايند مطالعۀ موضوع و فرمول‌بندي نهايي نظريۀ را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهند و در بحث انتقال نظريۀ ادبي به ساير فرهنگ‌ها، كژكاركردهايي نيز خواهند داشت؛ زيرا ادراك هستي‌شناختي، معرفت‌شناختي و روش‌شناختي همۀ فرهنگ‌ها از حوزۀ مفهومي استعارۀ «ماشين» يكسان نيست. ازاين‌رو شاهد ظهور نوعي مطالعات فرماليستي در زبان‌هاي مقصد، مانند زبان فارسي، هستيم كه تلقي خاصي از روش‌شناسي فرماليستي دارند. بنابراين، اين نوشتار درصدد است با رويكرد توصيفي ـ تحليلي كاركردها و كژكاركردهاي استعارۀ ماشين را در تبيين ماهيت اثر ادبي در فرايند نظريه‌پردازي فرماليسم مكانيكي و نيز انتقال آن بررسي كند. براي اين منظور، ضمن بررسي ريشه‌هاي فكري و انديشگاني انديشۀ جهان ماشيني به نقش تقليل‌گرايي دكارتي در شكل‌گيري سطوح مختلف نظريۀ فرماليستي پرداخته مي‌شود و سپس برپايۀ علل اربعۀ ارسطويي ماشين و ادبيات مقايسه شده، تفاوت‌هاي ادراكي «ماشين» در زبان‌هاي روسي، انگليسي و فارسي به‌اختصار نشان داده مي‌شود. طبق بررسي‌ها، تبيين ماهيت ادبيات برمبناي استعارۀ مكانيكي، در مرحلۀ نظريه‌پردازي موجب شده است نظريه‌پرداز در فرمول‌بندي نظريه براي رسيدن به يك روش‌شناسي خلاق و سازگار با اثر ادبي ناكام بماند و در مرحلۀ انتقال نيز تفسير و كاربست آن با نوعي بدفهمي مواجه شود.
