«گيله‌مرد» بزرگ علوي: عليه ايدئولوژي يا ابزاري ايدئولوژيك؟

؟Bozorg Alavi’s “Gileh Mard”: Against Ideology or an Ideological Apparatus

در اقدامي بحث‌برانگيز، لويي آلتوسر ادبيات را در زمره ابزاري مي‌داند كه به‌وسيله آن ايدئولوژي حاكم اشاعه پيدا مي‌كند. با وجود اين، آيا آثاري را كه به‌وضوح ابزارهاي حكومتي را تبيين مي‌كنند، مي‌توان در اين دسته‌بندي جاي داد؟ داستان كوتاه «گيله‌مرد» نوشته بزرگ علوي به افشاي اعمال قدرت نظام حاكم در قبال شخصيتي مي‌پردازد كه قواعد نظم طبقاتي را زير پا گذاشته است. حضور پررنگ ابزارهاي سركوبگر حكومتي، و تاحدي ابزارهاي ايدئولوژيك، در طول داستان نشان‌دهنده وقوف نويسنده به كاركردهاي اين اسباب و وسايل در تبديل افراد به سوژه مورد نظر سيستم است كه احتمالاً اين تصويرگري حاكي از تمايل او به تشريح اين كاركردها براي مخاطبان خود است. اين ادعا از اين جهت قابل طرح است كه علوي در سياست چپ‌گرا بوده و در بيان نابساماني‌هاي اجتماعي، واقع‌گرايي از سبك‌هاي نوشتار اوست. در اينجا اين سؤال مطرح مي‌شود كه آيا داستان «گيله‌مرد» علوي توليدي فرهنگي است كه پايه‌هاي ايدئولوژي حاكم را به لرزه درمي‌آورد يا اينكه درنهايت خودِ داستان به ابزاري ايدئولوژيك تبديل مي‌شود و در خدمت نظام حاكم درمي‌آيد. درحالي كه پژوهش حاضر از طريق ارجاع به كتاب لنين و فلسفه و مقاله «سخني درباب هنر» پاسخي آلتوسري به اين سؤال مي‌دهد، از طريق ديدگاه «زيبايي‌شناسي دريافت» كاستي‌هاي رويكرد آلتوسري را نيز تبيين مي‌كند.

In a controversial decision, Louis Althusser classifies literature as the apparatuses through which the dominant ideology is disseminated. Yet, is it possible to place the works that explicitly expose State Apparatuses in such classification? Bozorg Alavi’s “Gileh Mard” uncovers power exertion of the dominant system on a character who has ignored and challenged class coalition. The powerful presence of Repressive State Apparatus, and to some extent Ideological Apparatuses, indicate the writer’s awareness of the functions of apparatuses in changing individuals into the system’s desired subject, and this portrayal is probably an indication of his inclination to dissect such power functions for his readers. This claim is supported by the fact that Alavi was self-consciously leftist in politics and realism in depicting social disorders was one of his writing styles. The question that arises is whether Alavi’s “Gileh Mard” is a literary product that shakes the pillars of ideology, or the short story itself becomes finally an Ideological State Apparatus, serving the dominant system? While the present research provides an Althusserian answer to this question through referring to Lenin and Philosophy and “A Letter on Art”, it explores the shortcomings of the Althusserian approach through the “aesthetic of reception”.