بررسي تحمل به تنش يخ ‏زدگي در گياه شنبليله (Trigonella foenumgraceum L.)

دماهاي پايين يكي از تنش‌هاي مهم غيرزنده مي‌باشد كه با تأثير بر فرآيندهاي حياتي گياه سبب اختلال در رشد آن مي‌شود. به منظور بررسي تحمل به سرماي 10 اكوتيپ شنبليله (Trigonella foenumgraceum L.)، آزمايشي در سال زراعي 931392 در محل گلخانه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد به‌صورت فاكتوريل و در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار انجام شد. فاكتورهاي مورد بررسي شامل تاريخ كاشت در چهار سطح (23 شهريور، 23 مهر، 15 اسفند و 15 فروردين)، اكوتيپ در 10 سطح (آذري، اردستان، پابلند، پاكوتاه، شيراز، شيروان، مشهد، نيشابور، همدان و هندي) و دماهاي يخ‌زدگي در هفت سطح (5+ (شاهد)، صفر، 3، 6، 9،12 و 15 درجه سانتي‏گراد) بودند. گياهان در شرايط آب و هوايي طبيعي محيط رشد يافته و به سرما خو گرفتند، سپس گياهان كشت شده در شهريور و مهر در اواسط دي و گياهان كشت شده در اسفند و فروردين در اواسط ارديبهشت براي اعمال تنش سرما به فريزرترموگراديان منتقل شدند. چهار هفته پس از اعمال تنش، درصد بقاء، دماي كشنده 50 درصد گياهان براساس درصد بقاء (LT50su)، ارتفاع بوته، سطح برگ، دماي كاهنده 50 درصد سطح برگ (RLAT50)، وزن خشك و دماي كاهنده 50 درصد وزن خشك (RDMT50) آنها تعيين شد. اكوتيپ‌ها به‌ترتيب در تاريخ‌هاي كاشت مهر و اسفند از بيشترين و كمترين درصد بقاء برخوردار بودند. گياهان همه اكوتيپ‌ها (به جز اكوتيپ‌هاي آذري و اردستان در كاشت سوم) توانستند در هر چهار تاريخ كاشت كاهش دما تا 9 درجه سانتي‌گراد را تحمل كنند. كاهش دما به 12 درجه سانتي‏گراد نيز منجر به مرگ همه اكوتيپ‏ها به‌جز اكوتيپ‌هاي مشهد و نيشابور در كاشت شهريور شد. اكوتيپ‌هاي مشهد و نيشابور در كاشت‌هاي اول و دوم كمترين LT50su را داشتند، ولي در كاشت سوم و چهارم تفاوت معني‏ داري از اين نظر بين اكوتيپ‌ها مشاهده نشد. اكوتيپ پاكوتاه به‌جز كاشت اسفند در كاشت‌هاي ديگر كمترين درصد كاهش ارتفاع (به‌ترتيب 35، 24 و 33 درصد) را نسبت به شاهد به خود اختصاص داد. در كاشت مهرماه، دو اكوتيپ پابلند و نيشابور بيشترين و كمترين (به‌ترتيب 89 و 59 درصد) كاهش سطح برگ را نسبت به دماي شاهد داشتند. با كاهش دما به 9 درجه سانتي‌گراد درصد وزن خشك گياهان نسبت به تيمار شاهد كاهش يافت و كمترين درصد كاهش وزن خشك در مقايسه با شاهد مربوط به گياهان كاشت مهر بود. همبستگي مثبت و معني‏ داري بين RLAT50 و RDMT50 با دماي كشنده 50 درصد گياهان براساس درصد بقاء (به‌ترتيب 0/53=r و0/64=r) وجود داشت. در مجموع اكوتيپ‌هاي مشهد، نيشابور، شيروان و پاكوتاه از توانايي بقاء و رشد مجدد بهتري برخوردار بودند. به طوري كه درصد بقاء در اين اكوتيپ‌ها در حدود هشت درصد بيشتر از ساير اكوتيپ‌ها بود.