اثر تنش گرماي آخر فصل بر برخي صفات زراعي، فيزيولوژيك و عملكرد روغن ارقام گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) در شرايط آب و هوايي اهواز

تنش گرما يكي از تنش‌هاي غيرزيستي مهم در مناطق گرمسيري و نيمه‌گرمسيري است كه به شدت، رشد و عملكرد گياهان زراعي را كاهش مي‌دهد. به‌منظور بررسي واكنش رشدي و عملكردي ارقام گلرنگ زراعي به تنش گرماي آخر فصل، پژوهشي به‌صورت كرت‌هاي يك‌بار خردشده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال زراعي 97 1396 در مزرعه آزمايشي دانشگاه شهيد چمران اهواز، اجرا شد. تنش گرما به‌صورت تأخير در تاريخ كاشت و هم‌زماني مراحل رشد زايشي با تنش گرماي آخر فصل در نظر گرفته شد. كرت‌هاي اصلي اين آزمايش شامل سه تاريخ كاشت 20 آذر، 10 دي و 30 دي (به‌ترتيب تاريخ كاشت به هنگام، تأخيري و ديرهنگام) و كرت‌هاي فرعي شامل چهار رقم گلرنگ زراعي (گلدشت، پرنيان، صفه و فرامان) بود. تنش گرما سبب كاهش معني‌دار عملكرد زيست‌توده، عملكرد دانه و فعاليت آنزيمي كاتالاز و افزايش شاخص برداشت، غلظت كلروفيل كل برگ و فعاليت آنزيم پراكسيداز شد، اگرچه واكنش‌ ارقام متفاوت بود. بيشترين ميزان عملكرد دانه و زيست‌توده مربوط به رقم فرامان در شرايط شاهد به‌ترتيب با ميانگين 4151 و 23352 كيلوگرم در هكتار بود. وقوع تنش گرماي آخر فصل منجر به كاهش معني‌دار عملكرد دانه ارقام صفه، پرنيان، فرامان و گلدشت به‌ترتيب به ميزان 53، 44، 60 و 47 درصد در تاريخ كاشت 30 دي نسبت به تاريخ كاشت 20 آذر شد كه اين ميزان به‌ترتيب برابر با 32/1، 1/1، 5/1 و 17/1 درصد به ازاي هر روز تأخير در تاريخ كاشت بود. براساس شاخص حساسيت به تنش (SSI)، ارقام پرنيان و گلدشت بـا مقـادير 85/0 و 92/0 از تحمل بالايي برخوردار بودند؛ در حالي‌كه ارقام فرامان و صفه با شاخص 16/1 و 03/1 حساسيت زيادي نسبت به تنش داشتند. به‌طور كلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه در صورت تأخير در تاريخ كاشت، توصيه مي‌شود كه از رقم گلدشت استفاده شود، چرا كه عملكرد دانه و روغن آن نسبت به ساير ارقام برتري قابل توجهي در تاريخ‌هاي مختلف كاشت داشت.