سنجش تاريخي و تطبيقي ويژگي‌هاي فني و نقش پردازي دَرهاي چوبي موزه بزرگ خراسان

Historical and comparative assessment of artistic and technical features of wooden doors of Khurasan Museum

در ميان آثار تاريخي چوبي مجموعه حرم رضوي، درهايي وجود داشته كه با اجراي طرح گسترش و توسعه حرم، در دوره معاصر به انبار سازمان ميراث فرهنگي خراسان در آرامگاه فردوسي منتقل شده است. اين درها، در اثر آتش‌سوزي انبار، در سال 1391 و سوختن قسمتي از آنها، به مجموعه مصلي و در طي سال اخير به مخزن موزه بزرگ خراسان راه يافته است. بررسي‌ها نشان از آن دارد كه از چهار دَرِ مورد مطالعه، يك دَر، داراي كتيبهٔ شعر بوده و با استناد به يافته‌هاي برنارد اوكين متعلق به مدرسه بالاسر است و سه ديگر، فقط داراي تزيينات است. دَرها، كتيبه تاريخي ندارد و سوال اصلي، پيرامون سنجش تاريخي دَرهاي چوبي محفوظ در موزه خراسان بزرگ با تكيه بر اطلاعات فني و هنري اي آثار است. با مطالعات تطبيقي در اسناد و مدارك تاريخي و تزئينات وابسته به معماري داراي تاريخ (به‌ويژه كاشي، از آن جهت كه شيوهٔ طراحي، با آثار چوبي همانندي داشته و تاريخ ساخت مشخص دارد) ، فرضيه پژوهش بر اين امر بنيان گرفته است كه ساخت آثار مذكور به دوران شاهرخ تيموري برمي‌گردد. پس از بررسي‌هاي دقيق روشن شد كه شباهت‌ بين شيوهٔ منبت جَست، در آثار مورد بررسي با ساير آثار چوبي منتخب در خراسان و مازندران دوره تيموري،حروف و پيكره‌بندي كتيبهٔ روي دَرِ مدرسه بالاسر (دَرِ شماره 1) و عناصر تزئيني دَرِ مذكور، به همراه سه دَرِ ديگر، با كتيبه‌ها و عناصر تزئيني كاشيكاري مسجد گوهرشاد، مسجد شاه، مدرسه غياثيه خرگرد، آرامگاه شيخ ابوبكر تايبادي و همچنين دَرِ مسجد جامع طرقبه، صندوق موزه ويراني مشهد، دَرِ مسجد بالاسر، به عنوان آثار شاخص داراي تاريخ، در حوزه تزئينات وابسته به معماري عصر تيموري، به يافتن جواب در تاييد فرضيه كمك مي‌كند. گردآوري اطلاعات عمدتا بر شيوه ميداني استوار و عكس‌ها توسط نگارنده جمع‌آوري شده است. تدوين مقاله به روش توصيفي، تطبيقي و تحليلي در دو بخش است:پس از معرفي و مطالعه نوع روسازي و شيوهٔ منبت آثار،به بررسي و تطبيق نوع نوشتار كتيبه دَرِ مدرسه بالاسر پرداخته شد و سپس مطالعه اشتراكات عناصر تزييني چهار دَرِ مذكور با تزئينات وابسته به معماري، در حوزه كاشي و چوب در آثار شاخص داراي تاريخ دوره شاهرخ تيموري، مدّ نظر قرار گرفت با مطالعه تطبيقي اين سه بخش، نوشتار به اين منتج شد كه تاريخ دَرهاي چوبي مدرسه بالاسر، محفوظ در موزه كوهسنگي، به سه دهه اول قرن نهم هجري برمي‌گردد.

Among the wooden works of the Holy Shrine’s collection there have been doors That are transferred to the store of Cultural Heritage and Tourism Organization of Khorasan in the tomb of Ferdowsi with the implementation of the expansion of the shrine in the various periods .That works has been transferred to Mosalla collection and in recent years to the Kurasan museum, following the store fire in 2012 AM and burning part of the doors. Studies show that there is an inscription on the the door of Balasar school, according to the findings of Bernard Okin and other three doors have decorative motives only. The doors are not historical inscriptions and the main question is about the historical assessment wooden doors at the Museum of Greater Khorasan relying on the technical and artistic works. Comparative studies of historical documents, The study was based on the hypothesis that the works made during Shahrukh e timuri period. It became clear after scrutiny that helps to find solution in the confirmation of hypothesis the similarities between the decorative elements and inscription on the Balasar school door and decorations on the other three doors with the tile elements Ghoharshad mosque, Shah mosque, Ghiasiye Khargherd school and Tomb of Sheikh Abu Bakr e Taybadi, also the door of azqhad Jame mosque,the box of Mashad Virani museum and the door of Balasar mosque as works in the field of architectural decoration Timurid era. This study was done using descriptive, comparative and analytical methods in two parts. Firstly, analyzing and comparing of style of writing of Balasar school door's inscription and secondly similarities studying of decorative elements doors with decorative architecture ( in two part: tile and wood) of outstanding works in shahrukh period. Data collection is based on field study and photos collected by author. With comparative study of the three sections of this article resulted in the history of wooden doors of Balasar school's, preserved in the Khurasan Museum built in the first three decades of the 9th century