نقد زيست‌بوم‌گرايانه داستاني كوتاه از غلامحسين ساعدي

واكاوي پيوند ادبيات و محيط‌زيست و نحوه انعكاس زيست‌بوم در آثار ادبي از اواخر قرن بيستم ميلادي در قالب نقد ‌زيست‌بوم‌گرا آغاز گرديد. اين حوزه مطالعاتي با محور قرار دادن محيط‌زيست و دقت در تأثير آن بر متون ادبي، ضرورت توجه به اين موضوع را در علوم انساني مطرح مي‌نمايد و بدين‌ترتيب، در تلاش براي برجسته‌سازي جايگاه محيط‌زيست در متون ادبي و نيز حفظ آن در دنياي صنعتي امروز است. پژوهش پيش‌رو بر مبناي روش مطالعاتي همبستگي و با رويكردي توصيفي تحليلي به بازخواني و واكاوي داستان كوتاه عافيتگاه از مجموعه داستان دنديل اثر غلامحسين ساعدي پرداخته است. براساس پژوهش حاضر، محيط‌زيست به شيوه‌هاي گوناگوني در شكل دادن به نظام همبسته روايت اثرگذار بوده است. عنوان‌پردازي بوم‌شناسانه روايت، كنشگري‌هاي عنصر زيست‌محيطي رودخانه در تعامل با شخصيت اصلي روايت و در نتيجه تغيير روند كلي زندگي وي، برقرار شدن تقابل ميان عناصر سه‌گانه زيست‌محيطي طبيعي، مصنوعي و اجتماعي و غلبه عنصر زيست‌بوم طبيعي در اين تقابل بخشي از مصاديق نقش‌آفريني محيط‌زيست در خلق كليت روايت را شكل مي‌دهند. برمبناي پژوهش پيش‌رو محيط‌زيست ديگر صرفا كاركردي زيبايي‌شناختي ندارد بلكه در روايت‌پردازي به سطح يك شخصيت مستقل ارتقاء يافته است و در پيرنگ روايت دخالتي فعالانه دارد. وارونگي معادله انسان/ سوژه زيست بوم/ ابژه و در نتيجه بروز فاعليت زيست‌بوم و انفعال انسان يكي ديگر از جلوه‌هاي اثرگذاري زيست‌بوم در ساختار عام روايت است.