كندوكاو در نسبت نورگيرها و روشنايي روز در معماري گنبدخانه هاي مساجد تاريخي و معاصر

با توجه به اهميت نور روز در ايجاد حالت معنوي در فضاهاي عبادي، كنكاش در معماري غني مساجد تاريخي ايران، از نظر چگونگي بهره‌گيري مناسب از نور روز، مي‌تواند به شناخت و معرفي راه‌ حل‌هاي كالبدي معمارانه براي به ظهور رساندن ايده‌هاي نو در برنامه‌ريزي و طراحي روشنايي مساجد معاصر منجر شود. در تحقيق حاضر براي بررسي رابطة بين نورگيرها و شرايط نورپردازي در فضاي عبادي مسجد، كيفيت نور (چگونگي توزيع، جهت و زاويه، خيرگي و درخشندگي نور)، و كميت نور (پراكندگي و ميزان روشنايي) روز در گنبدخانه‌هاي پنج مسجد از معماري عصر صفويه و قاجاريه در اصفهان شامل مساجد امام، شيخ لطف‌الله، حكيم، سيد، رحيم‌خان با دو مسجد معاصر از شهر تهران شامل قبا و جامع شهرك غرب مقايسه شده است. از منظر كميت ميزان روشنايي و الگوي توزيع نور روز در طول يك سال الگو و از منظر كيفيت نورپردازي ارتباط الگوي توزيع نور با فضاي زيرين آن (فضاي گنبدخانه مسجد و جهت قبله) بررسي و تحليل شده است. اين پژوهش با روش توصيفي‌ـ تحليلي و بر اساس اطلاعات ميداني و كتابخانه‌اي انجام شده است. با كمك ابزارهاي نورسنجي، داده‌هاي ميداني در سه هنگام از طول روز تهيه و سپس با نرم‌افزار ريدينس به يك سال تعميم داده شده است. سپس با استفاده از معيارهاي موجود در كتب استاندارد نورپردازي، ميزان روشنايي، چگونگي توزيع نور، جهت نور، زاوية نور، و كيفيت بصري حاصل از آن در سطح پلان و ديد ناظر تحليل گرديده است. نتايج نشان مي‌دهد كه مراتب استفاده از نور روز در مساجد مورد مطالعه را مي‌توان به دو مرتبه تقسيم كرد: ابتدا جنبة كمّي نور روز كه استفادة فضا از حداقل روشنايي براي انجام مراسم عبادي يا مطالعة كتب دعا را شامل مي‌شود. سپس جنبه‌هاي كيفي نور روز كه حالت معنوي فضا را ايجاد مي‌كند و شامل ايجاد سايه‌روشن‌هاي داخلي با تأكيد لكه‌هاي نوري بر نقاطي خاص از فضا چون محراب يا خطوط قرآني ترسيم‌شده بر حاشية سقف و امثال آن مي‌شود. رابطة موقعيت قرارگيري نورگيرها، ابعاد و تناسبات آن‌ها، ملحقاتي همچون سايه‌بان و امثال آن با ميزان نور از داده‌هاي كمي به دست مي‌آيد و رابطة فعاليت‌هاي عبادي با شيوة نورپردازي با نور روز، ايجاد تمركز، و تأكيد بر نقاط خاصي از فضا براي ايجاد حالت معنوي دستاورد تحليل داده‌‌هاي كيفي تحقيق حاضر است.