واكاوي انديشه‌هاي سقراط در مورد شهر و شهريت

سقراط در قرن پنجم پيش از ميلاد به دنيا آمد (469-399ق.م). در جواني به دنبال روي آوردن به فلسفه، با فلسفة طبيعت­گرايي آشنا شد و چندي نيز مجذوب سوفسطاييان گشت. ولي هيچ­كدام از اين دو او را اقناع نكردند. سقراطِ متفكر ديدگاه­هاي خود را در زندگي، سياست، و روابطِ اجتماعي در چارچوب شهريّت و حقوق شهروندي بيان و اصولي را عرضه كرد، انديشه­هايي كه بعد از او شاگردانش و بخصوص افلاطون و از طريق او ارسطو با عنوان «مباني انديشة مدينة فاضله» مطرح كردند. او همه چيز را بر مبناي معقوليت و خردگرايي مبتني بر «اخلاقِ انساني» قرار مي­دهد و با مطرح كردن «جايگاه انسان و اخلاق انساني در جامعه»، نقطة عطفي را در سيرِ انديشة فلسفيِ شهر پديد آورد. او آغازگرِ سنجشِ منطقيِ مفهوم و انديشه­ها به­گونه­اي روِشمند است. از اين ره، در تاريخِ انديشة غربْ سقراط يك مرجع است؛ چون مي­توان از انديشه­ورزي «قبل از سقراط» و «بعد از سقراط» سخن راند. هدف در اين مقاله واكاوي ديدگاه­هاي تأثيرگذار اين انديشمند بزرگ بر اصولي است كه بعد­ها تحت عنوان «آرمان­شهر» در نزد ديگر فيلسوفان مصداق مي­يابد. شناخت شخصيت سقراط، عوامل تأثيرگذاري شهر و شارمندان آتني در ديدگاه­هاي منتقدانة او، تعليمِ فلسفيِ سقراط، و همچنين سيرِ دگرگونيِ انديشه­هاي او بخشي عمده از اين واكاوي است. اين مقاله كاوشي توصيفي­ـ تحليلي است كه برگرفته از اسناد و شواهدِ مرتبط با سقراط و منابع كتابخانه­اي است. اين كاوش نشان مي­دهد كه اصول شهر و شهريّت مورد نظر سقراط متأثر از شرايط زمانة شهر آتن را مي­توان در اين مواردي اين­چنيني خلاصه كرد: 1. حكمت، شجاعت، عفت، عدالت، و خداپرستي؛ 2. فضيلت و عدالت، اخلاق و سياست؛ 3. خوبي و زيبايي و سودمندي حكمت و دانش، خودشناسي، و آگاه­سازي و بيدارسازي؛ 4. تعقل و تدبر، كاوش و اكتشاف؛ 5. تربيت، شايستگي، قناعت، و سعادت، 6. شايسته­سالاري و قانون­مداري، 7. حاكميت خردمندي و حقانيت و عدالت. اصولي كه پس از او تقريباٌ همة تفكرات آرمان­شهري را تحت تأثير قرار مي­دهد.