زيباشناسي حروف جارّه در آيات قرآن كريم از نگاه زمخشري

از ميان دانشمنداني كه در كنار تفسير معاني و مضامين آيات، به مباحث بلاغي و زيباشناختي آيات عنايتي خاص داشته، زمخشري (متوفّاي 538 ق) است كه تفسير وي آميزه‌اي از مباحث دستوري و بلاغي بوده و به عبارتي، «قوانين نحوي» را در كشف وجوه زيبايي آيات قرار داده است. پژوهش حاضر در تلاش است با تكيه بر روش توصيفي‌ـ تحليلي، ديدگاه‌هاي بلاغي صاحب كشّاف از حروف جاره را دسته‌بندي و مورد واكاوي قرار دهد. اين بررسي نشان مي‌دهد زمخشري زيبايي ادبي حروف جاره را از دريچه نظم و تركيب آيات مي‌نگرد و در تحليل جمال‌شناسي خود به مباحثي چون: «تعلّق»، «تنوّع دلالت» و «كاركرد بلاغي» عنايت ويژه دارد. وي با اسلوب خاص خود كه مبتني بر پرسش و پاسخ است، علت‌هاي ادبي حروف را جويا مي‌شود و سعي مي‌كند معاني مختلف آن‌ها را با توجه به فضاي كلّي آيه و در همنشيني با واحدهاي ديگر جمله بسنجد. زمخشري در ذيل تفسير آيه 29 سوره لقمان، بي‌توجهي به تنوّع اين حروف و ظرائف ادبي آنها را به صراحت نقد نموده و آن را ناشي از بي‌ذوقي مي‌داند. با تحليل گفته‌ها و نكته‌سنجي‌هاي وي در باب حروف جر، كاركردهاي زيباشناختي اين حروف از نگاه اين مفسّر را مي‌توان در سه بُعد «تصويرگرايي»، «تعدد معاني» و «مبالغه و تأكيد» دسته‌بندي نمود.