شناسايي عوامل مؤثر بر منابع آب زيرزميني و پيش‌بيني سطح تراز و تغييرات آن در حوضه آبخيز جازموريان

Identification of factors affecting groundwater resources and forecasting groundwater level and its variation in Jazmourian Basin

حوضه آبريز جازموريان يكي از حوضه‌هاي مهم و حياتي كشور است كه به‌دليل كمبود منابع آب سطحي و درنتيجه قرارگيري آب‌هاي زيرزميني آن در اولويت بهره‌برداري، با افت شديدي در سطح سفره‌هاي زيرزميني روبه‌رو شده است. هدف از انجام اين تحقيق شناسايي عوامل مؤثر بر افت سطح سفره آب زيرزميني و پيش‌بيني تغييرات تراز آن در صورت ادامه روند فعلي، در حوضه آبخيز جازموريان مي‌باشد. در اين مطالعه باتوجه به اهميت شناخت عوامل مؤثر بر وضعيت منابع آب زيرزميني و دلايل افت اين منابع، ابتدا ويژگي‌هاي زمين‌شناسي و ژئومورفولوژيك حوضه و تأثيرات آن بر كميت و پراكنش منابع آب زيرزميني مورد بررسي قرار گرفت، آنگاه اقدام به مطالعه تأثير خشكسالي‌هاي هيدرواقليمي با استفاده از دو شاخص جريان رودخانه‌اي (SDI) و شاخص بارش استاندار شده (SPI) در ايستگاه‌هاي هيدرومتري، بارانسنجي و سينوپتيك واقع در آبخوان‌هاي حوضه گرديد و سهم برداشت‌هاي انجام شده بر تغييرات منابع آب زيرزميني توسط چاه، چشمه، قنات و همچنين تأثير سازه‌هاي سطحي و مصارف انجام شده بر روي تغييرات سطح تراز حوضه مشخص شد. در ادامه داده‌هاي متوسط ماهانه و سالانه تراز آب زيرزميني در طي سال‌هاي 93-1370 براي پيش‌بيني تغييرات آب زيرزميني تا سال 1420 با استفاده از مدل‌هاي سري زماني بررسي گرديد. نتايج بررسي ميزان اثر عوامل مختلف بر تغييرات آب زيرزميني حوضه نشان داد كه خشكسالي‌هاي هيدرواقليمي با وجود تأثيرگذاري بر تغييرات آب زيرزميني داراي اثر معني‌داري نبوده‌اند كه نشان‌دهنده تأثير ساير عوامل بر تغييرات آب زيرزميني حوضه مي‌باشد. سدها و چاه‌هاي عميق و نيمه‌عميق به‌ترتيب با همبستگي منفي 83/ 0، 75/ 0 و 68/ 0 بيشترين اثر منفي را بر افت آب زيرزميني منطقه داشته و متوسط آبدهي چاه‌ها و چشمه‌ها با افزايش تراز آب زيرزميني افزايش معني‌داري داشته است. همچنين بررسي تغييرات سطح آب زيرزميني حوضه نشان‌دهنده روند كاهشي معني‌دار با 37/ 0 متر كاهش در سال بوده و پيش‌بيني‌ها نشان داد در سال‌هاي آينده با افت شديدتري روبرو خواهد شد. اين افت در تابستان با درصد تغييرات 96/ 1 حداكثر و در پاييز با 87/ 1 درصد كمتر از ساير فصول خواهد بود. در صورت ادامه روند فعلي بهره‌برداري از منابع آب زيرزميني، وضعيت منطقه در آينده با چالش‌هاي فراواني روبرو خواهد شد.

Jazmurian basin in the southeast of Iran is one of the most important and vital basins. Due to the lack of surface water resources and placing in the priority of use this basin is faced with a sharp decline in the level of underground aquifers.TheThe aim of this study was to identify the factors affecting groundwater resources and predict the groundwater level and its variation in Jazmourian Basin. In this study by considering the importance of identifying the factors affecting the condition of groundwater resources and the causes of decline, initially, the geological and geomorphological features of the basin and its impacts on the quantity and distribution of the groundwater resources were studied. Then, the effect of hydrological droughts with using two streamflow index (SDI) and the standardized precipitation index (SPI) at hydrometric, pluviometric, and synoptic stations located in the basin aquifers was studied. The portion of perceptions on changes in groundwater resources by wells, spring, and aqueducts, as well as the impact of surface structures and expenditures on land surface level changes were determined. In addition, the average monthly and annual mean of groundwater levels during the years 1370-93 were investigated using time series models to predict groundwater changes by the year 1420. The study results on the effect of different factors on groundwater water changes showed that hydroclimatic droughts, although affecting underground water changes, did not have a significant effect. The dams and deep and semi-deep wells with negative correlations of 0.83, 0.75 and 0.68 had the most negative effects on groundwater drops, respectively, and the average discharge of wells and springs increased significantly with increasing groundwater level. Also, the study of changes in groundwater level in the basin indicates a significant decrease (0.37 m / year) and predictions show that in the coming years it will face more severe losses. The high level of decline was observed in the summer with a change of 1.96% and in the autumn it was 1.78% lower than the other seasons. Overall, the results showed that if the current trend of exploitation of the groundwater resources continues, the region will be facing more challenges.