اصول مخاطب‌شناسي از ديدگاه امام علي(ع)در نهج‌البلاغه

ارتباط ميان انسان‌ها سنگ بناي جامعه انساني است و هر ارتباطي حدّاقل از سه مؤلّفه متكلّم (ارسال‌كننده پيام)، پيام (متن/ كلام)، مخاطب (دريافت‌كننده پيام) تشكيل مي‌شود. هدف از برقراري ارتباط نيز نقل و انتقال پيام است. هر متكلّم براي اينكه پيام خود را به بهترين شكل به مخاطب ارايه كند، نيازمند آن است كه اطّلاعاتي در مورد مخاطب داشته باشد و بر مبناي آن اطّلاعات، به محتوايي كه در دست دارد، شكل و ساختاري منطقي و اثربخش بدهد. كتاب نهج‌البلاغه مجموعه‌اي متشكّل از پيام‌هايي ديني و اخلاقي است كه خطاب به مردمي با ويژگي‌هاي گوناگون بسيار بيان شده است، با وجود گوناگوني پيام‌ها و مخاطبانِ اين كتاب، همه سخنوران بزرگ ادبيّات عربي و پارسي برآنند كه انتقال پيام در اين كتاب به شكلي تحسين‌برانگيز صورت گرفته، به گونه‌اي كه آن را بزرگترين شاهكار ادبيّات عربي پس از قرآن قرار داده است، چرا كه شاخصه‌ها و معيارهايي صحيح و مؤثّر را براي تقسيم‌بندي مخاطبان به كار برده است. اين پژوهش با سيري در نهج‌البلاغه به جستجوي اين شاخصه‌ها مي‌پردازد. شاخصه‌هايي كه از نظر جامعيّت و روش‌مندي در تمامي ادوار قابل استفاده و با حذف مواردي كه با نقش سنّتي مخاطب در دوره اوّليّه اسلام در تضاد است ـ كاملاً بر اصول علمي مبحث مخاطب‌شناسي در علم ارتباطات قابل تطبيق است.