رابطه سعادت و فضيلت از ديدگاه ارسطو و فارابي

تبيين مسئله سعادت و فضيلت در نظام فكري ارسطو، به‌عنوان معلم اول و فارابي، به‌عنوان معلم ثاني، گره گشاي مهم‌ترين مسائل حكمت عملي، يعني اخلاق و سياست بوده است. مسئله اساسي اين نوشتار بيان رابطه فضيلت و سعادت است. به‌كاربردن عنوان كمال اول به فضيلت و كمال ثاني به سعادت و به‌دست‌آوردن سعادت ازطريق فضيلت بر مبناي رعايت حدوسط، در نگرش اين دو فيلسوف مشايي بهترين رابطه لحاظ ‌شده اين دو مسئله است. ازطرفي به‌كارگيري طرح مدينه فاضله فارابي و تأكيد بر آن به اين دليل بوده است كه تحقق سعادت فردي، منوط به سعادت اجتماع است و اين مسئله را بيان مي­كند كه فارابي در نظام اجتماعي هم، به‌صورت كامل، سعادت را به كار برده است. هر دو، فضيلت را برحسب جنس، ملكه و برحسب نوع، حدوسط مي دانستند. با وجود اين اشتراكات، اختلافاتي در ديدگاه اين دو فيلسوف وجود دارد كه مهم‌ترين آن‌ها تفاوت در نگرش اين دو متفكر بوده است. ارسطو سعادت را مسئله‌اي اخلاقي و نه ديني دانسته است؛ ولي فارابي سعادت را مسئله ديني و اخلاقي قلمداد كرده و اساس هستي‌شناسي خود را بر مبناي توحيد بنا نهاده است. نقطه افتراق ديگر اين دو فيلسوف در تحقق سعادت است كه ارسطو سعادت را به اين دنيا محدود مي‌داند؛ ولي فارابي علاوه بر سعادت دنيوي به سعادت قصوي معتقد است كه همان قرب به كمال خداوند است و در اين دنيا محقق و حاصل نمي‌شود. فارابي با اين تفكر به سعادت، جنبه و حيثيتي عرفاني بخشيده است. علاوه بر اين در مشهورترين تقسيم فضيلت كه مشترك بين ارسطو و فارابي است، ارسطو بر نقش فضايل عقلاني در به‌دست‌آوردن سعادت اعتقاد داشته است؛ اما فارابي، هرچند سعادت را در گرو كسب فضايل دانسته است، درعين‌حال مهم‌ترين نقش را به فضايل اخلاقي داده است و به سعادت اجتماعي در قالب مدينه فاضله توجه بيشتري كرده‌ است.