تبيين قرآني-عرفاني احديت

احديت، قلۀ توحيد است كه سوره توحيد اين مرتبه را گزارش مي­كند؛ آن هم در ظاهري سهل و ممتنع و ساختاري سلبي كه از معرفي­هاي اثباتي معمول، متفاوت است. در نوشتار حاضر با روش معناشناختي (واژه­شناختي، روابط هم­نشيني، جانشيني و سياق) و تحليل روايات و تفاسير، مفهوم قرآني احد، واكاوي و سپس با احديت عرفاني، مقايسه و موازنه و درنهايت، فضاي ادراكي آن به تصوير كشيده شده است. توصيفات سلبي از احديت به شناخت‌پذير نبودن آن اشاره دارند. خدايي كه در وهم و انديشه و وصف بيايد، نه خداي مطلق كه خداي مخلوق در اعتقاد است. همچنين اوصاف سلبي از نسبت بسيار نزديك ذات با موجوات حكايت دارد؛ نسبتي كه حتي تعبير نزديك نيز براي آن نارسا است و جايي براي غيريت و استقلال باقي نمي‌گذارد؛ چنانكه عارفان وحدت وجودي با نظريۀ تجلي، از راز عينيت حق و خلق پرده برداشته­اند. احديت در يگانگي ادراك مي­شود. اين يگانگي با تجليات محبوبي و فناي محب از محبي و ورود او در محبوبي حاصل مي­شود. به نوعي انسان تبدل وجودي مي­يابد و خدا در انسان  فرديت مي­­يابد (قرب نوافل) و او در خدا فاني (قرب فرائض) و با خدا يگانه مي­شود.