تمايز معناشناختي- تاريخي الهيات و مابعدالطبيعه در حكمت سينوي

اصحاب لوكيوم (مدرسه علمي ‌فلسفي ارسطو) عنوان مابعدالطبيعه (متافيزيك) را بر مجموعه‌اي از دست‌نوشته‌هاي ارسطو كه آنها را فلسفه اولي ناميده بود اطلاق كردند. اين عنوان در تاريخ فلسفه پيش از اسلام، تفسير دوگانه يافت. در تفسير اول، جنبۀ تعليمي و در تفسير دوم، جنبۀ رتبي فلسفه اولي در نظر بود. فارابي در مفهوم و غرض از مابعدالطبيعه و شايستگي اين عنوان مسائلي را درانداخت و ابن سينا سخن از مشكل‌بودن يا مفهوم‌نبودن آن گفت. سؤال مطرح‌شده از حيث تاريخي و معناشناختي اين است كه آيا بوعلي پس از آشناشدن با كتاب «اغراض مابعدالطبيعه ارسطو» باز هم بر موضع قبلي خود بود يا اين اصطلاح را تلقي به قبول كرد. ديگر اينكه در صورت نفي آن چه عنواني را و به چه دليل جايگزين آن مي‌دانست و بالاخره ديدگاه او در ميان فلاسفه بعد چه وضعيتي پيدا كرد. مقاله در پي پاسخ به اين سؤالات است و اين مباحث را مطرح مي‌كند كه موضع ابن سينا در نارسايي مفهوم مابعدالطبيعه براي فلسفه اولي حتي بعد از آشنايي با كتاب «اغراض...» نيز باقي بود. او به همين دليل الهيات را براي جايگزيني مابعدالطبيعه مطرح كرد؛ زيرا بر اين بود كه الهيات – بدون نياز به تأويل جامع معني تحقيق در امور عامه و مفارقات است و فيلسوفان و متكلمان مسلمان و مسيحيِ پس از او، اصطلاح الهيات را در آثار خود به كار برده و جايگزين مابعدالطبيعه كرده‌اند.