بررسي تطبيقي منازلِ سلوك عرفاني در تصوّف اسلامي و عرفان يهود (مركاوا و قبّالا)

چكيده سلوك عرفاني، سيري انفسي و دروني در قلب عالم صغير براي نيل به حقيقيت محض است. در مكاتب عرفاني اين سير در قالبِ مراحل و مقاماتي تبيين مي‌شود. در اين پژوهش، منازل سلوك در عرفان يهود و متصوفه اسلامي به‌صورت تطبيقي بررسي مي‌شود تا به اين پرسش بنيادي پاسخ داده شود كه «جنبه‌هاي همسان و وجوه ناهمسان ساختارِ منازل سلوك در تصوف اسلامي و عرفان يهود كدام‌اند». روش كار مبتني بر شيوۀ تطبيقي رنه ولك (مكتب آمريكايي) با تأكيد بر وجوه اشتراك و اختلاف ساختاري و كلي است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند ميان منازل سلوك در عرفان يهود و متصوفه سه وجه مشترك اساسي وجود دارد. تشابه تعداد مقاماتِ سلوك، نخستين وجه مشترك است. كاركرد نمادين سمبول‌واره‌هاي اين مقامات مخصوصاً سمبول «قصر عرش» يعني آخرين منزل سلوك در قبّالا و صوفيه نيز از موارد مشترك به دست آمد. همچنين در هر دو آيين، سالك با دوري از آلايش‌هاي نفساني، مراحلي را طي مي‌كند تا در فقر و فناي تصوف و ارابوت قبالا و مركاوا به اتحاد الاهي يا همان دِوِكوت برسد. عمده‌ترين تفاوت، تجسم خداوند در آخرين مرحلۀ سلوك عرفان يهود، در قالب پيكرۀ انساني است؛ حال آنكه در تصوف تجسم ذات باري‌تعالي به اين شكل مطرح نيست.