نقش هستي‌شناختي بدن در تبيين پنج مسئله از علم‌النفس صدرايي

در حكمت اسلامي، نفس همواره اساس و شالودۀ ساختار وجودي انسان معرفي شده و در مقابل، به بدن و نقش آن در شناخت هويت انسان، كمتر توجه شده است. اين در حالي است كه شناخت نفس در بيشتر زواياي معرفت‌شناختي آن، متكي بر شناخت بدن و جايگاه آن است و اين امر با دقت نظر در مباحث علم‌‌النفس آشكار خواهد شد. در نوشتار پيش رو، چند مبحث از نفس‌شناسي ملاصدرا حول محور پنج پرسش بررسي شده‌اند: 1. ملاصدرا چگونه از بدن و ويژگي‌هاي جسماني در ابطال تناسخ بهره مي‌جويد؟ 2. ويژگي‌هاي بدني در حكمت متعاليه چگونه ملاصدرا را قادر به دفاع از اتحاد نفس و بدن كرده است؟ 3. صدرا چگونه با كمك بدن تعدد قواي نفس را به اثبات مي‌رساند؟ 4. بدن در حكمت متعاليه چه كاركردي در تبيين فرايند علم و ادراك دارد؟ 5. ملاصدرا چگونه بدن و ويژگي‌هاي آن را در اثبات جاودانگي نفس به استخدام مي‌گيرد؟ در پاسخ به اين پرسش‌ها، استدلال‌هاي منتهي به مطلوب، مبتني بر مقدماتي است كه وابستگي مستقيم به شناخت بدن و ويژگي‌هاي آن دارد؛ ازجمله اين مقدمات عبارتند از: تناسب مراتب قوه و فعل نفس با درجات قوه و فعل بدن، ذومراتب بودن بدن و جايگاه آن در حركت جوهري استكمالي نفس، تغيير، ضعف يا زوال برخي از قواي بدني در زمان‌هايي خاص از حيات دنيوي، مقدمه‌بودن حس و ادراكات بدني در شكل‌گيري ادراكات فراحسي و منزّه‌بودن برخي از ساحت‌هاي وجودي انسان از عوارض مادي و بدني. با اين زاويۀ ديد خاص، نقش بدن و ويژگي‌هاي آن در تبيين و تحليل اين پنج مسئله، انكارناپذير خواهد بود.