نقد و بررسي جبرگروي اقتصادي از ديدگاه قرآن

بر اساس آياتي متعدد، تقدير و قبض و بسط روزي به مشيت الهي است. اين آيات ممكن است نوعي جبرگروي اقتصادي را به ذهن متبادر سازد و اين پرسش را ايجاد كند كه آيا مقدار رزق، از پيش تعيين شده است؟ و در اين صورت، آيا عناصري مانند كار و تدبير يا عوامل معنوي مي‌تواند «سقف» رزق «مقدر» را افزايش دهد؟ تحليل آيات و روايات مرتبط نشان مي‌دهد كه رزق به سان ديگر مقدرات، به دو نوع محتوم و غير محتوم تقسيم مي‌شود. رزق محتوم در بخش مقدرات حتمي انسان جاي مي‌گيرد، ولي رزق غير محتوم ممكن است با ترك طلب و تدبير يا ناشايست‌هاي رفتاري از دست برود. نقش انسان در افزايش يا كاهش رزق خود در محدوده رزق غير محتوم، انگاره جبرگروي اقتصادي را منتفي مي‌سازد، اگرچه بخش محتوم رزق، خود نافي تفويض و اختيار مطلق آدمي در اين عرصه است؛ ضمن آنكه در اين محدوده نيز صرفاً قبض و بسط روزي تقدير مي‌شود و نه فقر و غنا. نسبت دادن رزق به خداوند نيز تأييد جبرگروي اقتصادي نيست، بلكه بيانگر توحيد ناب در منطق قرآني است. قبض و بسط رزق در تقدير الهي، بر اساس مصالح و حكمت‌هايي است كه براي رشد و تكامل انسان‌ها ضرورت دارد؛ از جمله: پيشگيري از ستم و سركشي، آزمايش، عقوبت، هشدار و مصالح ويژه مؤمنان. اين نوشتار به روش توصيفي ـ تحليلي سامان يافته و به پرسش‌هاي يادشده در عرصه تقدير و قبض و بسط رزق و جبرگروي اقتصادي پاسخ مي‌دهد.