سير آفاقي در انديشه عرفاني مولانا

مكتب عرفان و تصوّف، متشكّل از آداب و اصولي است كه شيوۀ سلوك رهپويان طريقت را تا نيل به سر منزل حقيقت، تبيين و آشكار مي‌سازد. سير و سلوك صوفيانه كه شامل سير آفاقي و سير أنفسي است، مُلهم از آيۀ شريفۀ سَنُريهم آياتِنا في الآفاقِ و في أنفسِهم حتّي يَتبيّنَ لهم أنُّه الحقُّ (فُصّلت/53)، و ساير آيات و احاديثي است كه جزو منابع مهمّ در مشرب عرفان اسلامي به شمار مي‌آيند. مولانا كه در ادبيات عرفاني فارسي از جايگاه و منزلتي بي بديل برخوردار است، در آثار منظوم و منثور خود به سير آفاقي (عالم كبير)، و سير أنفسي (عالم صغير)، توجّه داشته، و سير آفاقي را كه مطالعۀ صورت تفصيلي عالم است، بر سير أنفسي مقدّم مي‌دارد.در اين پژوهش به صورت تحليلي و توصيفي بيان شده‌است كه مولوي از جمله عارفاني است كه جهت شناخت حقيقت، به مجاز نيز عنايت داشته، و مخلوقات عالم را تجلّي گاه جلوه و جمال حق مي‌شمارد. از نظر وي ـ كه به حركت جوهري المام دارد ـ تمامي اجزاي كاينات به طور مستمرّ، در حركت و تغيير اند، وسير آفاقي وي، از مرحلۀ جماد، تا مراتب روح و جان، و تا ورود به قلمرو ملكوت ادامه دارد. مولانا در سير آفاقي، با نگاه عميق و نافذ – كه خود، آن را «سبب سوراخ كن» ناميده – از حجابهاي ظاهري موجودات، عبور نموده، و از مشاهدۀ مصنوع به صانع، و از فعل به صفت، و از صفت، به ديدار ذات نايل گرديده است. او در سلوك صوفيانه و سير آفاقي خود، در وراي چهرۀ ظاهري عناصر هستي، و در آيينۀ ممكنات و اجزاي عالم، به مشاهدۀ چهرۀ محبوب ازلي و ابدي پرداخته است.