بررسي ارزيابي اسپينوزا از اراده آزاد دكارت

191 Knowledge 295 A Survey on Spinoza's Notion of Cartesian Free-Will

در تاريخ فلسفه‌ها مي‌خوانيم كه نظريۀ ضرورت در كانون انديشۀ اسپينوزا، و نظريۀ آزادي اراده در قلب نظام دكارت جاي دارد. اسپينوزا خدا را علت خود و علت داخلي مي‌داند، اراده را از خدا و انسان نفي مي‌كند، اختيار را منحصر در ضرورت آزاد مي‌داند و به‌ ضرورت انتشاي عالم از خداوند تصريح مي‌كند؛ تا جايي كه به‌ نظر مي‌رسد خط فكري خود را كاملاً از دكارت جدا كرده است. از مهم‌ترين نقدهايِ اسپينوزا بر دكارت، انتقاد از ديدگاه او درباره ارادۀ آزاد است. اما بااين‌همه، برخي دكارت‌شناسان ديدگاه اسپينوزا را در باب ضرورت، هم‌چون رشد طبيعي فلسفۀ دكارت مي‌بينند و برآنند كه نقد اسپينوزا بر نظريۀ دكارت دربارۀ ارادۀ آزاد، ارتباط چنداني به ادّعاي اصلي دكارت ندارد تا جايي كه اگر مفهوم دكارت دربارۀ آزادي به‌ درستي تقرير شود، ديدگاه اسپينوزا بيش از آن‌ چه خود مي‌پنداشت، به موضع دكارت نزديك است. در اين مقاله مي‌خواهيم نشان دهيم كه به‌رغم انتقادات اسپينوزا بر نظريۀ اراده آزاد دكارت، دكارت آن‌گاه ‌كه سخن از بالاترين درجۀ آزادي به ميان مي‌آورد، هم‌بستگي ضرورت و آزادي را هم‌چون اسپينوزا نشان مي‌دهد و در اين مرحله از آزادي، او نيز ميان فاهمه (عقل) و اراده هيچ تمايزي قائل نمي‌شود؛ بنا بر اين، با توجه به آن‌چه دكارت در همة آثارش دربارة اراده و اختيار مي‌گويد، انتقاد اسپينوزا بر دكارت مبني بر قول او به ارادة مطلق و آزاد، پذيرفتني نيست.

The histories of philosophies regard Spinoza as a determinist vs. Descartes as a voluntarist. The former knows God as cuasa sui or immanent cause of all things, believes in the unity of substance, denies the free-will from both God and man, defines freedom as equal with free necessity, and finally, declares that the universe follows necessarily from God. Through these doctrines, it seems that Spinoza separates his line of though from that of Descartes. Spinoza raises some important objections against Descartes, one of which concerns with the free-will. But yet some scholars regard the Spinozan view on necessity as a kind of natural development within Cartesian framework. They claim that Spinoza's criticism on Descartes theory of free-will has no relation to the Cartesian main theme on freedom. As a result, if the Cartesian idea of freedom is read correctly off, its close relationship with the Spinozan one will be discovered. The present paper tries to show that in spite of spinozan criticisms against the Cartesian theory of free-will, there is no inconsistency between necessity and freedom concerning the highest degree of freedom for Descartes. To Descartes, in this level of freedom, there is no distinction between reason and will, so that one can be justified in saying that the Spinozan objection against the Cartesian idea of the absolute and free will cannot be raised.