تدوين روش مناسب براي تعيين فرسايش قابل تحمل خاك در ايران

Developing a Suitable Method for Determining Soil Loss Tolerance in Iran

فرسايش قابل تحمل خاك براي برنامه‌ريزي‌هاي حفاظت خاك داراي اهميت زيادي است. با توجه به اينكه مقادير مشخصي براي تلفات قابل تحمل خاك در ايران وجود ندارد، لازم است ميزان آن براي كشور تعيين گردد. لذا اين تحقيق با هدف تعيين مقادير قابل تحمل تلفات خاك در كشور انجام گرفت. در اين تحقيق ابتدا با بررسي پژوهش‌هاي انجام شده، تعاريف فرسايش قابل تحمل از ديدگاه‌هاي مختلف، عوامل موثر بر آن، روش‌هاي برآورد و مزايا و معايب هر يك از اين روش‌ها مورد مطالعه قرار گرفت تا با مقايسه آنها با شرايط كشور و اطلاعات موجود، روش مناسب براي برآورد فرسايش قابل تحمل در ايران در وضع فعلي تهيه و تدوين گردد. آمار كرت‌هاي فرسايش به تعداد 292 كرت جمع‌آوري و تحليل شد. سپس با توجه به اطلاعات موجود، عواملي مشتمل بر ضخامت خاك، لايه محدود كننده، نوع كاربري اراضي و اقليم به عنوان معيارهاي تعيين ميزان فرسايش قابل تحمل خاك در كشور مورد استفاده قرار گرفت. بنابراين جدولي تهيه شد كه در آن مقادير قابل تحمل فرسايش خاك بر اساس اين عوامل در پنج كلاس طبقه‌‌بندي گرديد. طبق جدول پيشنهادي، مقادير كمينه فرسايش قابل تحمل خاك از 0/25 تا بيشينه 1/25 تن در هكتار در سال براي مراتع در مناطق خشك و نيمه‌خشك مي‌‌تواند متغير ‌باشد. در اراضي جنگلي مناطق زاگرس و ساير جنگل‌هاي واقع در مناطق نيمه خشك تا نيمه مرطوب و ديمزارهاي سراسر كشور مي‌توان ارقام جدول را تا پنج برابر افزايش داد. در مناطق جنگلي حاشيه درياي خزر نيز مي‌توان مقادير مندرج در جدول پيشنهادي را تا 10 برابر در نظر گرفت. در مورد اراضي كه تحت كشاورزي آبي قرار دارند استفاده از جداول سازمان حفاظت خاك آمريكا پيشنهاد مي‌شود.

Soil loss tolerance plays an important role in soil conservation programs. As no well-documented soil loss tolerance values are currently available for Iran, the present study was conducted to determine well-founded limits of tolerable soil loss in Iran. For this purpose, a preliminary survey was conducted of the various definitions of tolerable soil loss reported in the literature, the factors involved in the process, the relevant estimation methods, and the advantages/disadvantages associated with each estimation method. The data currently available on Iran were compared with those thus collected to derive and develop an appropriate method for soil loss tolerance estimation in Iran. The data collected on 292 erosion plots were subjected to analysis and such factors as soil thickness, limiting layer, land use, and climate were selected as the criteria to be used in the determination of soil erosion tolerance. The tolerance values thus obtained were then tabulated to classify the factors into five categories. Based on this classification, the allowable limits of tolerable soil loss in (semi-)arid rangelands might range from a minimum of 0.25 to a maximum of 1.25 ton/ha/year. These values might have a five-fold increase for the forests located at the Zagros Range, those in semi-arid to semi-humid areas, and dry farms. Moreover, a ten-fold increase might be allowed in the coastal forests along the Caspian Sea. Finally, the values reported in the USDA recommended by US Soil Conservation Service are suggested for irrigated lands in Iran.