مقايسه كارآمدي دو روش تفسير كلامي و بياني در فهم رزق

مفسران شيعه، معتزله و اشعري، همواره در طول تاريخ تفسير قرآن كريم، از پيش‌فرض‌هاي كلامي خود آگاهانه و يا ناآگاهانه، تأثير پذيرفته‌اند. يكي ازاين موضوعات، مسئله امكان، يا عدم امكان رزق حرام است. براي بازپژوهي اين موضوع تفسيري، لازم است به روش مطالعه تاريخي، ابتدا ريشه‌هاي تاريخي ورود اين موضوع به تفسير قرآن، دقيقاً روشن شود. سپس، با استفاده از ابزارهاي دانش زبان‌شناسي؛ مانند ريشه‌شناسي و معناشناسي، به فهم جديد و قابل اعتمادي از رزق دست يافت. بررسي تاريخ اسلام نشانگر آن است كه، مسئله تصرف حرام در اموال مسلمانان، به‌ويژه در ارزاق عمومي توسط عثمان‌بن‌عفان، يكي از مهم‌ترين دلايل قتل وي بوده است. در قرن دوم هجري، اين مسئله به يك موضوع منازعه جدي كلامي، بين دو گرايش شيعي و اشعري تبديل شده است. در اين مقطع تاريخي، تلاش شده است، تصرف حرام در اموال مسلمانان، توسط خليفه سوم، با استفاده از نظريه عدالت صحابه، جبر و استناد به قرآن، توجيه شود. ريشه‌شناسي و تبيين حوزه معنايي «رزق» نشان مي‌دهد، در قرن دوم و سوم هجري، هيچ‌كدام از كتب تفسيري و همچنين مؤلفان كتب لغت، به‌دليل تأثيرپذيري از اين منازعه جدي، به مفهوم ريشه‌‌اي اين واژه نپرداخته‌اند. ريشه‌شناسي رزق نشان مي‌دهد، مفهوم احسان و شفقت، يكي از مفاهيم محوري واژه رزق است. تبيين حوزه معنايي رزق نيز نشان مي‌دهد، رزق در قرآن كريم به‌معناي هديه است و نمي‌تواند در مورد مال حرام كاربرد داشته باشد. استفاده از اين روش، مستندات جديد و قابل اعتمادي از قرآن كريم را در بطلان ديدگاه امكان رزق حرام، ارايه مي‌كند.