بررسي تقابل وحدت و كثرت در نظريه تشكيك ملاصدرا

بحث «وحدت و كثرت» يكي از ‌‌مهم‌ترين مسائل فلسفي است. تبيين چگونگي نسبت واحد و كثير از مسائلي است كه همواره محلّ تشتّت آراي حكما است. در اين ميان، ملاصدرا ضمن ردّ هريك از چهار قسم تقابل (تناقض، عدم و ملكه، تضاد، تضايف) و بر اساس مباني خويش در حكمت متعاليه، نظريۀ تقابل تشكيكي را مطرح مي‌‌‌كند، اما از آن‌جا كه ايشان در برخي آثار، باز از تقابل وحدت و كثرت سخن گفته است، سؤال مهمي در اين‌جا رخ مي‌‌‌كند و آن اين‌كه اگر وحدت و كثرت دو مفهوم مقابل يك‌ديگرند، اين مسئله چگونه با نظريۀ او در خصوص وحدت تشكيكي صادق است؟ و آيا اين تقابل، تقابلي بالذات است يا بالعرض؟ در پاسخ به اين سؤال چنانكه در مقاله خواهيم ديد ملاصدرا در برخي آثار، با عدول از رأي مشهور حكما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتي بين آن‌‌‌دو، آن‌‌‌ را نوع پنجمي از تقابل دانسته كه در آن اختلاف بين واحد و كثير، نه در طرد ذاتي يك‌ديگر، بلكه تنها در حدّ اختلافي در كمال و نقص است.