قياس از وضع از ارسطو تا فارابي

ارسطو در تحليل پيشين، اگرچه توضيح تفصيلي در باب قياس‌هاي «از وضع» را وعده داده بود، اما در هيچ‌يك از آثاري كه از او باقي‌مانده به چنين كاري اقدام نكرد. پس از ارسطو، شاگردان و پيروان او با نگاه به كتاب جدل انواع مختلفي از اين نوع استدلال‌ را معرفي كردند؛ اسكندر در شرح خود بر تحليل پيشين ارسطو، آگاهانه سعي كرد تا اثبات‌ناپذيرهاي رواقي را در ذيل قياس «از وضع» ارسطو قرار دهد و بدين ترتيب چهارچوبي براي منطق گزاره‌هاي ارسطويي فراهم آورد؛ اين تلاش اسكندر با پذيرش ضمني مشائيان مختلف در دوره‌هاي بعد مواجه شد. فارابي مُلهم از مشائيان، اگرچه قياس «از وضع» ارسطو را در چهارچوبي مشّائي دريافت، اما به برخي از آموزه‌هاي ارسطو در خصوص قياس «از وضع» به‌ويژه شرطِ توافق در جدل پاي‌بند ماند و بدون اشار‌‌ۀ خاصي، اصطلاح «قياس وضعي» را در سه معناي مختلف به‌كار برد. با اين همه، دريافت فارابي از قياس‌هاي شرطي به‌مثابه‌ يكي از انواع قياس‌هاي «از وضع» بيش از اسكندر مشابهت‌هاي بسياري را با ديدگاه جالينوس نشان مي‌دهد.