تبيين و ارزيابي انواع ناسازگارباوري اختيارگرا در حل تعارض بين اختيار انسان و جهان جبري

ناسازگارباوري اختيارگرا‌‌‌‌‌‌، تعيّن علّي حاكم بر تمام رخدادهاي عالم را مانعي جدّي‌‌ بر سر راه اختيار فاعل مي‌‌داند. از اين‌رو، ذيل سه رويكرد نامتعيّن‌انگاري صرف‌‌‌‌‌‌، علّيّت نامتعيّن رخدادها و علّيّت فاعل به دنبال راهي جهت تأمين اختيار انسان است. در پژوهش حاضر به ديدگاه نظريه‌‌پردازان اصلي اين سه حوزه‌‌ اشاره كرده و به تبيين و نقد آن‌ها مي‌‌پردازيم. سپس با اتكا به تعريف «اختيار» بر مبناي دو اصل «وجود جايگزين‌‌هاي محتمل در لحظه انتخاب» و «كنترل فعالانه فاعل نسبت به فعل»؛ نشان خواهيم دا‌‌د كه تنها «علّيّت فاعل»‌‌‌‌‌‌، موفق به ارائۀ تصويري معقول از فاعليت اختياري انسان مي‌‌شود؛ زيرا ديدگاه‌‌هاي رقيبش از نقش فاعل در كنترل و هدايت فعل اختياري غفلت كرده و فعل اختياري را صرفاً به فعلي اتفاقي و تصادفي تقليل مي‌‌دهند. «علّيّت فاعل» با انكار انحصار نقش علّيّت براي رخدادها، مدعي است كه آدمي در اراده كردن تنها متأثر از رخدادهاي پيرامون خود نيست، بلكه بالذّات و با قواي علّي‌‌اي كه دارد‌‌‌‌‌، حداقل علّت ايجاد يكي از رخدادهاي نفساني‌‌اي مي‌‌شود كه آغازگر فرايند تحقق فعل خارجي است. از اين‌رو، به‌رغم تعيّن علّي او حقيقتاً مختار است و هدايت و كنترل فعلش را در دست دارد.