برهان «وجوب و امكان» سينوي؛ رهيده از تسلسل، گرفتار ماهيت

يكي از براهين قابل اعتماد نزد غالب فيلسوفان اسلامي براي اثبات خداي متعال، برهان «وجوب و امكان» است. ابن سينا در كتاب الاشارات و التنبيهات به نحوه خاصي اين برهان را ارائه داده است، كه به نظر خويش در اين برهان، خلق، واسطه اثبات حق قرار نگرفته، بلكه با نظر به خودِ وجود، وجودِ خدا را اثبات كرده و اين نوع از برهان را «صديقين» نامگذاري كرده است. به نظر مي رسد فلاسفه متأخر همين اصطلاح را پذيرفته اند و با معيار خودِ ابن سينا به نقد صديقين بودن اين برهان پرداخته اند. دو اشكال اساسي كه در نقد قرار گيري عنوان «صديقين» بر اين برهان طرح شده است يكي ابتناي اين برهان به ابطال دور و تسلسل و ديگري ابتنائش به مفهوم موجود و حيثيت ماهيت است. در اين مقاله با بررسي اين دو اشكال معلوم مي شود كه اين برهان مبتني به ابطال دور و تسلسل نيست ولي آن چنان كه شيخ الرئيس ادعا مي كند بر وجوبِ وجود از خودِ وجود استفاده نشده است و مفهوم موجود و حيثبت ماهيت در اين استدلال نقش بازي مي كند. در نتيجه اگر چه اين برهان را در دستگاه فلسفي صدرا نمي توان «صديقين» ناميد ولي در دستگاه فلسفي مشا، بي واسطه ترين برهان بر اثبات وجود خداست.