تأملي در براهين وحدت وجود براساس تعليقات امام خميني بر مصباح‌الانس

مفتاح‌الغيب، نخستين اثري است كه رسماً در علم عرفان نظري توسط صدرالدين قونوينگاشته شد و مصباح‌الانس اثر شمس‌الدين فنارينيز چونان شرحي تفصيلي در اين زمره است كه در استدلالي كردن مباحث عرفاني سهم بسزايي دارد. عارفاني چون امام خميني از جمله محققاني‌اند كه تعليقات آن‌ها در تبيين و ايضاح مقاصد مصباح‌الانس، بسيار مفيد بوده است. اما اين جستار، منظومه‌اي از براهين وحدت شخصي وجود را، براساس تعليقات امام خميني بر مصباح‌الانس، استخراج مي‌كند و سپس به ارزيابي اين استدلالات، براساس ايضاحات، تبيينات و انتقادات امام مي‌نشيند. مهم‌ترين نقدهاي امام بر براهين وحدت وجود و شبهاتي كه عليه آن مطرح شده است، حول دو محور خلط مفهوم به مصداق و يا حمل ذاتي اوّلي به حمل شايع صناعي و خلط وجود مطلق با مطلق وجود است. از نظر امام، اين نوع شبهات كه ناشي از خلط مفهوم با مصداق هستند، ميان وجود مطلق مفهومي و عيني تفاوتي قائل نيستند، در صورتي كه اطلاق مورد نظر در باب حق تعالي، مشتمل بر وجود عيني است. امام معتقد است كه اين براهين، بر واجب‌الوجود اقامه نمي‌شوند، بلكه بر طبيعت وجود اقامه مي‌شوند و مدعي‌اند اگر مطلق وجود برداشته شود، واجب‌الوجود هم برداشته مي‌شود. در صورتي كه مطلق يا طبيعت وجود، اعمّ از وجود واجب و ممكن يا مطلق و مقيّد است.