بررسي ديدگاه محقق دواني در مسأله كلام واجب و انتقادات دشتكي بر آن

كلام الهي از پرچالش‌ترين مباحث كلامي در حوزه ذات و صفات واجب به شمار مي‌رود. آنچه در اين مسئله زمينۀ آراي متعارض را مهيا مي‌سازد تبيين حقيقت كلام الهي است. گرچه ديباچه اختلافات حكما و متكلمان مربوط به اثبات حدوث و قدم كلام الهي است، تفسير حقيقت كلام واجب و كيفيت تعلق آن اوج تشديد اختلافات و تشكيك آراء محسوب مي‌گردد. علامه دواني، بر خلاف بسياري از حكماي متقدم، كلام الهي را مصدر تأليف كلمات و مغاير با علم الهي مي‌داند. ديدگاه دواني در بحث كلام واجب مورد انتقادات جدي فيلسوف همعصر او، غياث‌الدين دشتكي، قرار گرفته است. اشكالات دشتكي بر ديدگاه دواني منحصر در موردي خاص نيست، بلكه مي‌توان گفت اكثر لوازم و پيامدهاي ديدگاه او را در مسئلۀ كلام الهي مانند مبدئيت و قوه، ترسيم تكلم در خيال، عدم صدور عموميت كلام از عموميت علم و... مخدوش و مهدوم مي‌داند. اين مقاله ابتدا به تبيين ديدگاه دواني در مواجهه با ديدگاه اشاعره و معتزله مي‌پردازد و سپس، ضمن بيان ديدگاه خاص دواني، انتقادات دشتكي بر آن را مورد تحليل و ارزيابي قرار مي‌دهد.